Litouwen: land waar de veenbes groeit

Als je niet naar de moerassen kunt gaan om ze zelf te plukken, kun je ze altijd nog zelf gaan verbouwen. Over veenbessen (cranberries), hulp bij een blaasontsteking en hoeveel een Litouwer van veenbessen houdt. Het zal moeilijk zijn om in Litouwen een huis te vinden zonder een kruik met donkerrode veenbessen drank (kisielius) op de tafel tijdens de kerstavond. Huisvrouwen hebben veenbessen in hoog aanzien om hun smaak, de mogelijkheid om de bessen tot het voorjaar te bewaren en voor hun vele geneeskrachtige eigenschappen.

Iedereen die de bessen in de herfst niet zelf heeft kunnen plukken weet dat ze tegen kerstmis te koop zijn in winkels of op de markt. En steeds vaker ziet men, naast de meest voorkomende wilde veenbessen die er als rode druppels bloed uitzien, meer bleke en veel grotere bessen, zo groot als een kers met een klein gat op de kop. Dit zijn de geteelde veenbessen.

Veenbes plantages

Veenbessen: zo lekker, zo gezond, en zo duur. En zij groeien in het moeras. Alles wat men hoeft te doen is ze te pukken. Maar alles heeft een prijs en er zijn veel obstakels te overwinnen. Niet iedereen kan naar een moeras om veenbessen te plukken: de grond verdwijnt onder de voeten, en er zijn onzichtbare valkuilen. En soms zijn er wolken vol muggen om nog niet te spreken van de slangen in de moerassen (zelfs al zijn ze niet erg giftig).

Men plukt de kleine bessen één voor één, springt van de ene struik naar de andere. En als men na een halve dag, pukken een emmer met acht liter bessen vol heeft kan men zich een echte held noemen. Dit is de poëtische kant van het verhaal. De realiteit is dat in de afgelopen decennia de hoeveelheid veenbessen uit het drastisch is gedaald omdat de omvang van hun natuurlijke habitat, de moerassen, is geslonken. Een manier om de schade aan het veen te beperken is het aantal bezoekers zoveel mogelijk te beperken.

Bessen plukkers zijn de grootste boosdoeners omdat zij grote vertrapte gebieden achter zich laten. Daarom is het nu niet meer toegestaan om het moeras in te gaan om bessen te plukken. Eén van de meest realistische mogelijkheden om het aantal bessen plukkers in de moerassen te beperken en tegelijkertijd aan de vraag te blijven voldoen is het opzetten van veenbessen plantages.

Met hun chemische samenstelling en geneeskrachtige eigenschappen behoren veenbessen tot de meest waardevolle wilde bessen in Litouwen en de grote gekweekte rassen zijn niet minderwaardig aan hen. Indien er een geschikte soort en locatie wordt geselecteerd levert dat een goede oogst op. In de afgelopen jaren heeft deze nieuwe cultuur heeft verspreid over de tuinen en de boeren hebben hun eerste hectaren beplant."

Grote veenbessen zijn sterke en weelderige kleine struiken, met grote bessen op recht opstaande stengels. Zij zijn veel beter geschikt voor de teelt en vooral voor het machinaal oogsten, dan de gewone kleine veenbessen uit het hoogveen. Veenbessen werden gekweekt in grote gebieden van de Verenigde Staten en Canada in het begin van de 19e eeuw. In Europa begon de verspreiding ervan een paar decennia geleden.

Momenteel bevinden de grootste veenbessen plantages in Wit-Rusland. Ook in het naburige Letland neemt hun aantal toe. In Litouwen, waar de boeren van oudsher gewassen zoals aardappelen en vlas telen, brengen onconventionele takken van landbouw een aantal moeilijkheden met zich mee. Al jarenlang propageert de openbare vennootschap Gamtos Paveldo Fondas (Natuur Erfgoed Stichting) actief de bevordering van het opzetten van veenbessen plantages en heeft opdracht gegeven voor een onderzoek naar de geschiktheid van uitgeputte venen voor de productie van veenbessen.

Veenbessen verbouwen: nat of droog

In Litouwen zijn er ongeveer 32.000 uitgeputte venen waarvan een kwart geschikt is voor de teelt van veenbessen. De belangrijkste voorwaarden zijn de juiste soort bodem, water en zand. Om een veld van twintig hectare veenbessen in te planten is veertig hectare grond nodig omdat de paden, de kanalen, dijken en water reservoirs de meeste ruimte van het perceel innemen. Er zijn twee soorten van veenbes velden: droog en nat. Bij het droge type wordt het gewas geoogst met speciale oogst machines of met de hand. Bij de natte plantages worden de velden eerst overstroomd, de bessen worden van de stengels geplukt met speciale machines, waarna ze al drijvend bijeen worden verzameld.

Litouwen en de veenbes

Hoewel deze tak van zachte fruitteelt in Litouwen nog geen gemeengoed is ligt dit niet aan het ontbreken van informatie of de aarzeling van de boeren, maar aan de ongunstige juridische omgeving. Uitgeputte venen en moerassen worden geclassificeerd als niet-landbouwgrond. Dit maakt het moeilijk om leningen verkrijgen of om middelen uit het Sapard-programma van de Europese Unie te gebruiken.

Het is dan ook moeilijk om een goede en rendabele veenbessen plantage op te zetten zonder overheidssteun. Boeren hebben de financiële middelen niet: een hectare droog veld kost ongeveer 40.000 litas en een nat veld ongeveer 100.000 litas. Daarnaast beginnen veenbes velden pas na vijf jaar vruchten te produceren en worden zij na acht jaar pas winstgevend. Daar tegenover staat dat een veld veenbessen, mits goed verzorgd, een lange levensduur heeft. Haar "gouden tijdperk" duurt 70 tot 80 jaar. Vandaar dat verschillende generaties kunnen profiteren van het bedrijf.

Eén persoon kan per dag maximaal zes tot zeven emmers bessen per dag plukken. Dat komt neer een gebied van slechts tien vierkante meter (in een vruchtbaar jaar levert een vierkante meter zeven tot tien liter bessen op). Ook de moeten de bessen voor de vorst worden geplukt anders verliezen zij hun geneeskrachtige eigenschappen. Verder moeten, als de bessen uiteindelijk beginnen te bloeien, de bijenkorven in de velden worden gebracht, twee of drie kasten per hectare, om de bloesem te bestuiven. Eén van de belangrijkste onderhoudswerkzaamheden is de bescherming van de velden tegen onkruid waarbij het wieden de eerste twee jaar met de hand gebeurt.

De meest veelbelovende methode is de biologische teelt omdat biologisch bessen het meeste werk vereisen en zij bovendien drie tot vier keer zoveel opbrengen. Het Litouwse klimaat is perfect geschikt voor deze bessen. Litouwen heeft goede mogelijkheden bij de telt van zacht fruit. In Europa, waar weinig moerassen hebben kunnen overleven, zal er nooit een tekort aan kopers, hoeveel boeren er ook een bedrijf starten.

Volledig of gedeeltelijk uitgeputte venen zijn in Litouwen uitzonderlijk schoon. Canadese wetenschappers die de bodem hebben getest werden verbaasd. Dat is een goed teken voor de organische landbouw in dit land.