Noord-Ierlands Giant's Causeway: een unieke trap naar zee

Een voorbeeld van wat er kan gebeuren als vulkanische lava langzaam afkoelt, is te bewonderen bij een landtong aan de kust van Noord-Ierland. Je vindt er tienduizenden regelmatig gevormde zuilen in een honingraatpatroon, die onder meer een weg naar zee vormen.

De legende

De Ierse reus Finn MacCool wilde zijn gezworen vijand Finn Gall verslaan. Daarom legde hij een weg aan over zee van zijn huis aan de kust van het graafschap Antrim in Noord-Ierland tot aan de vesting van zijn vijand op de Hebriden. Finn MacCool verzamelde daartoe honderden stenen staven en sloeg ze de zeebodem in. Moe geworden ging hij daarna thuis even liggen voordat hij tot de aanval op Finn Gall zou overgaan. Maar de Schotse reus Finn Gall nam sluw het initiatief over door van zijn eiland Staffa over te steken naar Ierland. Intussen had de vrouw van Finn MacCool Finn Gall wijs gemaakt dat die slapende reus haar kind was. Finn Gall werd ongerust over de afmetingen van zijn vijand Finn MacCool, als diens kind al zo enorm groot was en daarom sloeg hij op de vlucht. Zodra Finn Gall veilig op zee was, gooide hij de weg achter zich om, zodat die onbruikbaar werd.

De geschiedenis

Een bisschop van Derry ontdekte de 'weg' in 1692 en hoewel een aantal mensen er in de 18de eeuw naar ging kijken, kreeg hij tot aan het eind van die eeuw vrijwel geen aandacht. Leden van de Dublin Society en de Britisch Royal Society maakten in opdracht van Frederick Hervey (graaf en bisschop van Derry) een reeks accurate tekeningen en schilderijen van Giant's Causeway. Hierdoor werd de belangstelling van de wetenschap en de buitenwereld gewekt. Een van de personen die in het begin van de 19de eeuw de vreemde rotsformaties bezocht, was de Victoriaanse auteur William Thackeray. William schreef dat de basaltzuilen hem deden denken aan rotsen waarin 'een heel oude prinses uit een heel oud sprookje door een draak bewaakt werd'.

Theorieën over de oorsprong van de Giant's Causeway

Afgezien van de legende, zijn er diverse theorieën geopperd over de oorsprong van deze Causeway. Ooit heeft men gedacht dat het een versteend bamboebos was, of dat het 't gevolg was van de neerslag van mineralen uit het zeewater. De meeste geologen menen tegenwoordig echter dat de Causeway van vulkanische oorsprong is. Immers ongeveer 50 miljoen jaar geleden ontstond er in een groot deel van Noord-Ierland en West-Schotland vulkanische activiteit. Keer op keer opende de aardkorst zich, waarbij lava over het landschap stroomde tot een dikte van ruim 180 meter. Door afkoeling stolde de lava, om bij een volgende eruptie bedekt te worden met weer een nieuwe laag.

Geboorte van de basaltzuilen

Wanneer vloeibare lava terechtkomt op een reeds gestolde laag van basalt, koelt ze langzaam af en krimpt gelijkmatig. De chemische samenstelling van de lava zorgt ervoor dat de druk zich in de afkoelende laag gelijkmatig om een middelpunt verdeelt en dat de lava in een regelmatig patroon uiteenvalt. Meestal is zo'n regelmatig patroon zeshoekig. Van bovenaf is die symmetrie van de zuilen goed te zien. Ze hebben vier, vijf, acht of tien zijden. Maar zoals gezegd: de meeste zijn zeshoekig (in doorsnee variërend van 38 tot 50 cm) die perfect aan elkaar passen. Dit in een regelmatig patroon uiteenvallen hoeft maar één keer te gebeuren, want het patroon herhaalt zich daarna. Terwijl de afkoeling zich door de basaltlaag heen voortzet, ontstaan er reeksen zeshoekige basaltzuilen.

Het vormingsproces

In de bovenste laag (die het eerst afkoelde) kromp het gesteente en barstte. Er ontstonden regelmatige prismatische patronen (zoals bij opgedroogde modder). Tijdens het afkoelingsproces zetten de spleten aan de oppervlakte zich naar beneden toe voort, waardoor er zuilen werden gevormd. In de loop van duizenden jaren sleet de zee het harde basalt langzaam af tot op verschillende hoogten. Het tempo van de afkoeling zorgde ook voor de verschillen in kleur, die door oxydatie eerst van rood in bruin veranderde, daarna in grijs en ten slotte in zwart.

Begrip voor het ontstaan van de legende

Ofschoon de wetenschap nu een verklaring voor het ontstaan van Giant's Causeway (de Reuzenweg) heeft, is de oorsprong van de legende goed te begrijpen. Alleen al de afmetingen geven deze 'weg' iets bovenaards. Vanuit de lucht lijkt het fenomeen inderdaad op een weg, die is aangelegd langs het 275 meter lange stuk kust dat 150 meter noordwaarts de Atlantische Oceaan insteekt. De meeste zuilen zijn ongeveer 6 meter hoog, maar hier en daar steken ze wel tweemaal zo ver de lucht in. De weg (die ook wel een dam genoemd wordt) is imposant van opbouw. De ongeveer 40.000 basaltzuilen (allemaal regelmatig gevormde veelhoeken, maar merendeels zeshoeken) passen zo precies in elkaar dat er nauwelijks een mes tussen te steken is.

De benaming

De zuilen van de 'Reuzenweg' zijn in drie platforms gegroepeerd: de Grand Causeway, de Middle Causeway en Little Causeway. Binnen deze groepen hebben bepaalde formaties weer fantasiebenamingen, zoals Wishing Chair, Fan, Chimney Tops en Giant's Organ (Reuzenorgel). Giant's Organ is een formatie die als een 12 m hoog kerkorgel de lucht insteekt.

Erosie

Deze 'Reuzenweg' bestaat uit hard basalt met weinig kiezelzuur en veel magnesium en ijzer. Hierdoor hebben de zuilen niet alleen een donkere kleur, maar zijn ze ook heel sterk. Het woeste zeewater van de beukende Atlantische Oceaan (tussen Noord- Ierland en de Schotse Hebriden) tast het gesteente daardoor niet zo snel aan. Tijdens laag water kun je voor de kust bij Antrim veel van de 40.000 regelmatig gevormde 'treden' zien waaruit de Giant's Causeway bestaat. Mogelijk zijn er ooit meer zuilen geweest. Het strand ligt immers vol brokstukken en de zee heeft er misschien ook een aantal weggeslagen. Daarnaast bestaat de kans dat de 2 hectare grote zuilformatie zich ondergronds voortzet.

Het eiland Staffa

Tegenover Giant's Causeway (op een afstand van 120 km) ligt het eiland Staffa, omringd door 40 m hoge klippen die zijn samengesteld uit dezelfde steil oprijzende basaltzuilen als de 'weg'. Er is een grot die door de Engelse natuurvorser Sir Joseph Banks 'Fingal's Cave' is genoemd met een verwijzing naar de reus Finn Gall. Deze grot steekt 60 m diep het eiland in en heeft een bodem, wanden en zoldering die allemaal bestaan uit zwarte basaltzuilen. Felix Mendelssohn vormde in 1829 (na zijn verblijf op het eiland Staffa) het ritme van de branding rond de grot om tot de Hebriden-ouverture, die in de volksmond ook wel Fingal's Cave genoemd wordt. Felix Mendelssohn's muziek is het meest duurzame muzikale bewijs van de vulkanische activiteit, waarbij de Giant's Causeway en Fingal's Cave op het eiland Staffa ontstonden.

Natuurschoon

Er is genoeg natuurschoon langs de kust van het graafschap Antrim. Zo zijn er onder meer prachtige stranden, indrukwekkende kapen, zeegrotten (waar de dreunende branding in weerklinkt) en hoge klippen die uit zwarte basalten zuilen bestaan, welke veel lijken op de zuilen van de Giant's Causeway.

Inspiratie

Vele generaties kunstenaars zijn geïnspireerd door de Giant's Causeway. Hieronder bevindt zich een aantal welbespraakte 19de eeuwse romantici. Een van hen noemde de Reuzenweg 'het altaar en de tempel der natuur (...) uitgevoerd met een symmetrie en een gratie, een grootsheid en een stoerheid, zoals alleen de natuur dat kan'. Ontdekkingsreiziger en natuurvorser Sir Joseph Banks heeft het misschien wel het beste verwoord in zijn gezegde: "Wat zijn hierbij vergeleken de kathedralen of paleizen van mensenhand? (...) slechts speelgoed."