De holwortel of 'kippetjes op een stok' en een lang spoor

De holwortel of 'kippetjes op een stok' en een lang spoor De holwortel is een vroege lentebloeier. In maart/april kleuren grote stukken bosgrond rozerood van de holwortel, met af en toe een witte bloem ertussen. Mooi groen/blauwig blad bedekt de bodem met tussen het blad rechtopstaande stengels. Bodems van landgoederen en kastelen waar de holwortel een stinsenplant is. Bloemstengels waar vele bloemen aan zitten. Bloemen die, met een beetje fantasie op vogeltjes, lijken. Vogels met een kuif of met een kam, zoals kippen dat hebben. De holwortel heeft zijn naam te danken omdat de wortel in de grond hol is. De volksnaam 'kippetjes op een stok' omdat de bloemen hierop lijken.

De holwortel (Corydalis cava ook Corydalis bulbosa)

De holwortel is een plant uit de papaverfamilie (Papaveraceae) en valt onder het geslacht Corydalis (Helmbloem). Het is een vroegbloeiende vaste plant die in het vroege voorjaar bloeit en voor de zomer begint, vaak al is afgestorven om het jaar erop uit de knollen weer nieuw blad en bloemen te geven.

Naam

De naam holwortel heeft de plant te danken aan het feit dat de ondergrondse knol van binnen hol is. De botanische naam Corydalis is afgeleid van het Griekse woord korydalis wat kuifleeuwerik betekent. Daarmee een overeenkomst aangevend op de bloem van de holwortel. Cava betekent hol, wat duidt op de holle knol. De holwortel is inheems in Midden-, Oost-, en Zuid-Europa. In Nederland en België is de holwortel aangeplant en verwilderd, mogelijk nog wild aan de uiterste oostgrens van Nederland en elders een kweekplant. Daarom hoort de holwortel ook tot de stinsenplanten.

Beschrijving van de holwortel en bladeren

De plant is een geoft wat betekent dat de winterknoppen in de grond zitten. In het voorjaar komt uit de holle, bruine en grote knol samengestelde rozetbladeren en bij elke knol een aantal stengelbladeren. De stengels zijn rond, onvertakt en onbehaard. Aan de voet hebben de stengels geen schubben, wat bij de vingerhelmbloem wél het geval is. De onbehaarde bladeren zijn enigszins blauwig-groen en dubbel drietallig. Het driemaal diep ingesneden blad bestaat meestal ook uit drie slippen die ook weer drie keer maal zijn ingesneden.

Beschrijving van de bloem

De holwortel bloeit in maart/april met een bloeihoogte van 15 tot 30 centimeter. De tweeslachtige bloemen hebben een rozerood tot lila kleur maar ook af en toe een witte kleur. Per groeiplaats is de overheersende kleur weer anders. De bloem is een soort buis (vergroeidbladig) waarin de stamper en meeldraden liggen en licht geurend zijn.

Spoor

De bloem lijkt op een buis (spoor) die bestaat uit 4 vergroeide kroonbladeren. De 2 binnenste kroonbladeren zijn aan de top met elkaar vergroeid en geven een boven- en onderlip die de meeldraden en de stempel omsluiten. De bloemen hebben een lengte van 2 tot 3 centimeter, een stomp spoor wat aan het eind sterk naar beneden gebogen is. Onder iedere bloem bevindt zich een groenig tot roodgekleurd schutblad met gave randen.

Vrucht

De vruchtsteel is veel korter dan de doosvrucht. De hangende doosvruchten hebben een grootte van 2 tot 2,5 centimeter. Het zaad heeft een mierenbroodje, waardoor het door mieren verspreid wordt en op die manier zorgen voor de vermeerdering van de holwortel.

Waarom zo’n lang spoor

De spoor van de bloem steekt ongeveer tot 12 millimeter over de bloemsteel uit. In het achterste deel van de spoor zit de honig. Omdat de spoor zo lang is kunnen alleen de insecten erbij met een lange tong of snuit (sachembij, wolzwevers of vlinders) tot achterin het spoor komen. De aardhommel bijvoorbeeld (Bombus terrestris) is te groot voor de nauwe bloem en bijt ter hoogte van de knik, gewoon een gaatje om bij de nectar achterin de spoor te komen. En zo kunnen meerdere bijen (de honingbij o.a.) bij de honing. De bijen die niet in de ´buis´ passen, proberen het eerst wel. Doordat ze landen op de onderste lip buigt deze een beetje door. De meeldraden en de stamper komen vrij en laten stuifmeel op het insect los. Het insect vliegt naar een andere holwortel voor nectar en zorgt zo voor kruisbestuiving.

Verschil holwortel met vingerhelmbloem

De holwortel lijkt erg op de vingerhelmbloem. Het zijn ook beide planten behorende bij de papaverfamilie (Papaveraceae) en vallend onder het geslacht Corydalis (Helmbloem). Niet vreemd dus dat ze op elkaar lijken, zo op het eerste gezicht. Gelukkig zijn er verschillen wanneer er aandacht aan besteed wordt. Namelijk:

Kenmerk.Holwortel.Vingerhelmbloem.
Knol en grootte.Holle knol met een doorsnee tot 10 centimeter.Gevulde knol met een doorsnee van 1 tot 3 centimeter.
Schutblad.Gaafrandig schutblad onder de bloem.Handjes vormig schutblad onder de bloem.
Spoor.Lang en sterk gekromd spoor.Korter spoor dan de holwortel en licht gebogen.
Bloemstengels.Een aantal bloemstengels op één knol.Eén bloemstengel per knol.
Schubben.Geen schubben onderaan de stengelsTwee schubben aan de voet van het stengelblad.
Bloeihoogte.15 tot 30 centimeter.10 tot 25 centimeter.
Bloeisteel/ vruchtsteel.De vruchtsteel is veel korter dan de vrucht. Korter dan bij vingerhelmbloemLanger dan bij de holwortel. De vruchtsteel is ongeveer even lang als de hangende doosvrucht.

Kippetjes op een stok

Door naar de holwortel met fantasie te kijken, zien mensen er kippen in, net als bij de vingerhelmbloem. De botanische naam Corydalis betekent ook kuifleeuwerik. Kijk naar de boven- en onderlip van de buis en het lijken inderdaad kuifjes. Of opstijgende vleugels van een vogel. Vogels die van een kruk wegvliegen. Vandaar ook wel de benaming ‘vogeltjes op de kruk’. Of op mooie witte kippen die in het nachthok op stok gaan. De verklaring van de volksnaam: ‘kippetjes op een stok’.

Weetjes

  • De holwortel is matig giftig, net als alle Corydalissoorten (helmbloemen). Toch werd de knol meer dan duizend jaar geleden gebruikt als pijnstiller en tegen krampen en stuiptrekkingen. De holle giftige knol geeft een narcotisch en verdovend effect bij pijn.
  • Holwortel is een plant uit de papaverfamilie (Papaveraceae). Van de zaaddozen van de papaver (Papaveraceae) is bekend dat er opium uit gewonnen kan worden.
© 2015 - 2024 Rieja, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Vingerhelmbloem of voorjaarshelmbloemVingerhelmbloem of voorjaarshelmbloemDe vingerhelmbloem kleurt in het voorjaar (maart-april) hele gebieden in o.a. stinsentuinen, hellingen van hellingbossen…
Kruiden in de tuinKruiden in de tuinKruiden staan erg mooi in je tuin. Kruidenplanten hebben vaak een mooi blad en de bloei van kruiden zorgt vaak voor een…
Kruidenplanten met grijsgroen blad: prachtig in je tuinKruidenplanten met grijsgroen blad: prachtig in je tuinKruidenplanten staan prachtig in je tuin. Houd je van tuinieren, dan is het leuk om te experimenteren met kruiden. De co…

Het zomerklokje in de tuin en het verwilderde zomerklokjeHet zomerklokje in de tuin en het verwilderde zomerklokjeHet zomerklokje is een lentebloeier. Genoemd zomerklokje, maar bloeiend in de lente. Het lenteklokje bloeit gemiddeld vi…
Grote kamerplanten: de DieffenbachiaGrote kamerplanten: de DieffenbachiaGroene bladplanten brengen de natuur in huis. Vooral een grote bladplant kan heel decoratief zijn als je er de juiste pl…
Bronnen en referenties
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Holwortel
  • http://waarneming.nl/soort/info/6643
  • http://hetreestdal.nl/?p=17
  • http://wilde-planten.nl/holwortel.htm
  • http://www.ayourtha.nl/holwortel-geeft-ontspanning-en-daadkracht/
Rieja (356 artikelen)
Laatste update: 07-10-2019
Rubriek: Dier en Natuur
Subrubriek: Bloemen en planten
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.