Het gedrag van vogels verandert in de seizoenen

Het gedrag van vogels verandert in de seizoenen. Dat is ook in de tuin goed te merken. Iemand die de ogen en oren goed gebruikt zal de gedragsveranderingen waarnemen. De lente valt op door het gezang en worden voorbereidingen getroffen om de voortplanting met succes te kunnen laten verlopen. Vroeg in de zomer wordt het stil, omdat ze broeden en jongen groot moeten brengen. Ook stilte in de nazomer. Dan moeten voorbereidingen voor de herfst worden getroffen, waarbij geen tijd is om te zingen. In de herfst vertrekken de trekvogels, terwijl de standvogels zich hier op de winter voorbereiden. De winter wordt dan een kwestie van overleven, waarbij de mens een handje kan helpen door bij te voeren. De vogelbescherming ontdekte dat de Nederlandse boerenzwaluwen de winter niet allemaal in hetzelfde gebied van Afrika doorbrengen.

Niet alleen het weer verandert in de seizoenen

We merken dat het weer per seizoen verschilt. Van de grijze, miezerige, mistige dagen in de herfst tot de broeierige hitte van de zomer. Wij passen ons in kleding en gedrag aan. IJsmuts of zonnebril, schaatsen of zwemmen, erwtensoep of barbecue, wintersport of de costa. Niet alleen óns gedrag verschilt, maar ook het gedrag van de vogels. Als we alleen maar luisteren is het verschil al merkbaar. Van de stilte in de herfst en winter tot het uitbundige gezang en gekwetter in de lente en vroege zomer. De seizoenen bepalen het gedrag van de vogels. Ze moeten een partner zoeken om samen de soort in stand te kunnen houden. Hiervoor is een op en top verenkleed en uitbundige communicatie erg belangrijk. Om voor nakomelingen te zorgen moet er veel voedsel zijn om de jongen te kunnen voeden. Veel jonge vogels betekent veel nestrovers in de buurt, waardoor de vogels zich dus stil houden om hun aandacht niet te trekken. Dan voorbereiden op de kou die er weer aankomt. Ieder seizoen wat anders te doen.

Gedrag van vogels in de lente

In het voorjaar zoeken de vogels een partner en een plek om te nestelen. De mannetjes doen hun best om bij de vrouwtjes in de smaak te vallen. Ze gooien al hun charmes in de strijd om bij de vrouwtjes op te vallen. Ze zorgen voor een prachtig verenpak en zingen zich de longen uit het lijf om concurrenten te overtreffen in gezang en het volume daarvan.

Stilte verandert in vogelgezang

Doordat het in de lente langer licht blijft verandert er iets in de hormonen bij de vogels. Deze verandering in het hormoonstelsel zorgt ervoor dat de drang om te gaan zingen wordt aangewakkerd. De meeste vogels die men in die tijd hoort zijn mannetjes. Zij verleiden de vrouwtjes en de vrouwtjes kiezen de mannetjes. Maar ook nu geldt: uitzonderingen bevestigen de regel. Er is een aantal soorten vogels waarvan ook het vrouwtje zingt. Bij roodborstjes bijvoorbeeld hebben het mannetje en het vrouwtje in de winter allebei een eigen territorium en dat verdedigen ze met hun zang.

Communicatie van vogels

Vogels communiceren met elkaar door allerlei geluiden

• Zangvogels zingen
• Steltlopers fluiten
• Uilen roepen
• Duiven koeren
• Eenden snateren
• Spechten roffelen met hun snavel op een stam

In de lente hebben ze met deze vorm van communiceren allemaal dezelfde doelen

• Het lokken van een partner
• Indruk maken op concurrenten
• Het territorium afbakenen

Een nieuwe generatie

Als de kuikens uit het ei gekomen zijn wordt het heel hard werken. Als het mannetje en het vrouwtje elkaar gevonden hebben willen ze snel een nest. Het mannetje kan soms al een plekje gevonden hebben bijvoorbeeld een nestkastje. Andere mannetjes bouwen zelf een nest in de heggen of struiken en bomen in of bij de tuin. Intussen hebben het mannetje en vrouwtje gepaard, waarna het vrouwtje de eitjes in het nest kan leggen. Dat is niet altijd gemakkelijk. Er zijn soorten die soms meer dan hun eigen lichaamsgewicht aan eieren leggen. Ook het uitbroeden van de eieren is een hele klus. Zeker als de kuikens uit het ei gekomen zijn, wordt het heel hard werken.

Jonge vogels groeien snel

Pa en ma vliegen af en aan met eiwitrijk voedsel zoals bijvoorbeeld rupsen. En tussendoor hebben ze ook nog de taak om hun jongen te beschermen tegen kou, regen en vijanden. Als alles goed gaat, groeien de jonge vogels snel. Het nest wordt snel te klein en de jongen vliegen uit. Soms zitten ze nog wat onwennig op de grond of op een tak te piepen. Dan krijgen ze nog nog wel wat voedsel van de moeder of vader, maar na een dag of twee, drie leren ze echt vliegen. In de lente moeten veel vogels door de mens nog wel worden bijgevoerd.

Gedrag van vogels in de zomer

Ze houden zich maar koest om geen aandacht te trekken. Aan het begin van de zomer ziet men vaak geen vogel meer in de tuin en men hoort ze ook niet meer. Dat komt doordat ze op de eieren zitten en daar houden ze zich maar beter koest om geen aandacht te trekken van katten, kraaien of koekoeken. Na juni zijn de meeste vogeljongen uitgevlogen, wat betekent dat men weer meer vogelgeluiden hoort en in de tuin weer leven te bespeuren valt. Maar in de nazomer wordt het opnieuw stiller.

De jongen zijn uitgevlogen. Na al die enorme inspanningen om ze groot te krijgen is er nog geen tijd om weer even een vrolijk deuntje ten gehore te brengen. Er is nog genoeg te doen.

Genoeg te doen voor de trekvogels
De trekvogels hebben in de herfst een lange, gevaarlijke en zeer vermoeiende tocht voor de boeg. Voor die lange tocht naar het zuiden moet iedere vogel in een goede conditie zijn. Voordat ze vertrekken moeten ze ervoor zorgen dat er een flinke vetreserve wordt opgebouwd. Dus in de nazomer goed eten is belangrijk als voorbereiding op de herfst en winter. Geen tijd om te zingen.

Voorbeelden van trekvogels: bonte vliegenvanger, fitis, tuinfluiter, oeverzwaluw, boerenzwaluw, huiszwaluw. nachtegaal, blauwborst, tjiftjaf en spreeuw (de winterspreeuw is een andere dan de zomerspreeuw).

Genoeg te doen voor de standvogels
De standvogels moeten eveneens een vetreserve opbouwen om de natte herfst en koude winter door te komen. Bovendien moet het verenkleed aangepast worden. De veren van het ouderlijk paar zijn door al de inspanning versleten en moeten vervangen worden. Dit is van groot belang en moet dan ook goed gebeuren In deze periode zijn ze minder snel en dus kwetsbaar. Geen vijanden lokken en weer snel een goed verenpak kweken. Ook geen tijd om te zingen.

Voorbeelden van standvogels: groenling, mees, huismus, heggemus, roodborstje, winterkoninkje, Vlaamse gaai, boomklever, boomkruiper en merel.

Gedrag van vogels in de herfst

Nog één keer uit volle borst zingen. Het verenpak zit weer goed, de vetreserves zijn voldoende, dus nog even tijd voor gezang. In de bossen en parken lijkt het weer heel even op de lente en dat laten ze ons met een afscheidslied even merken. Maar lang duurt het gezang niet. Het voedsel wordt schaarser en de temperatuur is ook niet meer aangenaam. De trekvogels vertrekken naar het zuiden en de standvogels houden zich kalm om de reserves niet onnodig aan te spreken.

Gedrag van vogels in de winter

Een jaargetijde waar het alleen om overleven draait. Voor vogels die hier de winter doorbrengen, wordt het een kwestie van overleven. Insecteneters zoeken hun kostje in spleetjes in boomschors of ze wisselen van menu door over te schakelen op bessen en broodkruimels. Zaadeters kunnen onder een pak sneeuw moeilijk zaden vinden. Omdat het bij de huizen warmer is en de mensen voor voedsel zorgen door ze te voeren, trekken veel vogels dorpen en steden in. In de wintermaanden zijn er dan ook vaak andere soorten vogels extra in de tuin zien. En als de dagen weer iets langer worden beginnen de eerste vogels voorzichtig te zingen en inspecteren vast de nestplaatsen. En dan begint vaak door een nieuwe generatie dit hele verhaal opnieuw.

Boerenzwaluwen laten elkaar los in winter

De Nederlandse boerenzwaluwen brengen de winter niet allemaal door in hetzelfde gebied van Afrika. Dit gegeven is ontdekt door de De Vogelbescherming. Deze bracht op de rug van vijftig boerenzwaluwen een lichtgevoelige chip aan, waardoor het mogelijk was om de vogels te volgen. Omdat zwaluwen meestal terugkeren naar dezelfde broedstal, was goed in kaart te brengen waar de vogels geweest waren.

Van acht zwaluwen die terugkeerden was de chip nog volledig intact

• Vijf van de zwaluwen vlogen naar Gabon, Nigeria en Kameroen.
• De andere drie trokken naar Congo, Angola en Botswana.
• Over de heenreis van 7400 kilometer deden de zwaluwen gemiddeld 29 dagen.
• De terugreis via West-Afrika is 8500 kilometer en duurde gemiddeld 32 dagen.
• Vier van de acht zwaluwen besloten boven de Sahara, wegens zandstormen, enkele honderden kilometers terug te vliegen, aan te sterken en daarna nogmaals de terugvlucht te maken.

De boerenzwaluw is één van de bekendste trekvogels. Hij staat op de Rode Lijst, omdat hij in aantal hard achteruit is gegaan. Sinds de jaren 60 met zo'n 50 tot 75 procent. Om de boerenzwaluw beter te kunnen beschermen, wil de Vogelbescherming meer te weten komen over het (vlieg)gedrag.

Vogels op de Rode Lijst

In 2004 heeft de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de huidige Rode Lijsten vastgesteld. Op de 'Rode Lijst 2004' voor vogels staan 78 vogelsoorten vermeld. Het betreft alleen Nederlandse broedvogels. Zomer- of wintergasten komen er niet op voor.

blauwe kiekendief, kwak, boerenzwaluw, kwartelkoning, bontbekplevier, lachstern, bonte strandloper, matkop, boomvalk, middelste zaagbek, brilduiker, nachtegaal, draaihals, nachtzwaluw, duinpieper, oeverloper, dwergmeeuw, ortolaan, dwergstern, paapje, Engelse kwikstaart, patrijs, gele kwikstaart, pijlstaart, goudplevier, porseleinhoen, graspieper, purperreiger, grauwe gors, raaf, grauwe kiekendief, ransuil, grauwe klauwier, ringmus, grauwe vliegenvanger, roerdomp, griel, roodhalsfuut, groene specht, roodkopklauwier, grote karekiet, slechtvalk, grote mantelmeeuw, grote stern, snor, grote zilverreiger, spotvogel, grutto, steenuil, hop, steltkluut, huismus, strandplevier, huiszwaluw, tapuit, kemphaan, tureluur, kerkuil, veldleeuwerik, klapekster, velduil, kleine zilverreiger, visdief, kleinst waterhoen, watersnip, kneu, wielewaal, koekoek, wintertaling, korhoen, woudaap, kortsnavelboomkruiper, zomertaling, kramsvogel, zomertortel, kuifleeuwerik en zwarte stern.