De heggemus, onopvallend maar interessant

Veel mensen zullen de heggemus (Prunella modularis) al snel aanzien voor de huismus. Op de voertafel tussen huismussen zal dit vogeltje lang niet iedereen opvallen, maar toch zijn er zeker duidelijke verschillen. De heggemus is slanker van postuur, heeft een gestreepte bruine rug en een leiblauwe kop en borst. Boven het oog zien we een lichte wenkbrauwstreep. De poten zijn bruin/grijs van kleur met zwarte nageltjes. Zijn snavel is smal en spits terwijl die van de huismus veel meer kegelvormig is.De geslachten hebben een gelijk verenpak. Tijdens het broedseizoen krijgt het mannetje een wat meer sprekende, warmere kleur.

Verspreiding

We mogen de heggemus best een echt Europese vogel noemen. Naast Europa treffen we deze soort nog aan in het Aziatische deel van Turkije en Iran. In de winter zien we een trek van deze vogels naar het zuiden. Hier overwinteren dan ook vooral vogels van de noordelijke populatie. De grootste dichtheid van deze vogels zien we in Midden- en Noord Europa.

Biotoop

De heggemus is een vrij algemeen voorkomende vogel. Dat deze vogel echter weinig wordt opgemerkt heeft met zijn leefwijze te maken. Soms wordt wel gezegd dat deze vogel schuw is, maar dat betwijfel ik. Het is vooral zijn leefwijze en gedrag welke verantwoordelijk zijn dat we deze vogel maar weinig opmerken. We kunnen overal heggemussen aantreffen mits er voldoende dekking en nestplaatsgelegenheid is, dat kan ook in heel kleine tuintjes.

De vogel valt niet snel op door zijn verenpak die een goede camouflage biedt en bovendien verblijft de heggemus steeds in de omgeving van struikgewas op zoek naar voedsel. Dit zoeken naar voeding onder dekking van struiken op de bodem wekt de indruk dat de vogel deze vogel schuw is, maar de bodem is het voor heggemus de meest geschikte omgeving om zijn voedselaanbod te vinden. Bij een voertafel zien we inderdaad de heggemus vaak onder de tafel scharrelen naar het gemorste voer, maar net zo vaak zien we hem op de voertafel. Het spitse snaveltje wijst op een menu van insecten, maar ook kleine zaden en afgevallen bessen en ook fruit worden in de wintermaanden graag gegeten.

Broedgedrag

Bij heggemussen vormen zich weliswaar paren om zich voort te planten, maar van partnertrouw is niet echt sprake. De drang om het voortbestaan van de soort veilig te stellen overheerst en de vrouwtjes zoeken naast een partner om de jongen groot te brengen ook naar een erfelijk goed en sterk nageslacht. De paarvorming staat borg voor het groot brengen van de jongen en het ‘vreemd gaan’ voor de verankering van de beste genen in de populatie. Ook het mannetje gedraagt zich niet monogaam. Dit gedrag is overigens niet uniek. Veel vogelsoorten paren met een vreemde partner om waarschijnlijk de zelfde genetische redenen. Het ‘vreemd gaan’ is bovendien niet alleen aan vogels voorbehouden, ook bij de zoogdieren die aan paarvorming doen komt dit voor.

De copulatie van de heggemus is wel een heel bijzondere. Bij kleine vogels duurt de copulatie een paar seconden, maar bij de heggemus verloopt de copulatie zeer snel. Met hogesnelheidscamera's is vastgesteld dat de copulatie slechts één tiende van een seconde duurt. Het aantal copulaties kan per dag echter wel meer dan 100 bedragen. Ieder jaar brengen de heggemussen 2 tot 3 legsels groot. Het nest wordt gebouwd in een haag of dicht struikgewas. Er worden 3 tot 6 prachtig blauwgekleurde eieren gelegd. Het aantal eieren neemt daarbij af naarmate het seizoen vordert. Een nest kan men het beste ontdekken door een met voer sluiopende heggemus te volgen. Het nest verstoren doen we uiteraard niet.

Aantalsontwikkeling

Rond 2000 zien we een opgaande lijn, maar de laatste 10 jaar zien we een afname van 10% per jaar van de broedvogels en 5% per jaar van de overwinteraars. Dit is nog steeds niet verontrustend. Het aantal broedparen zal zich ergens bewegen rond de 200.000. Tellingen van deze soort zijn niet eenvoudig. De zangactiviteit begint al eind februari. Er zijn drie zangpieken per seizoen, iedere zangpiek is een nieuw legsel. Er zijn twee of drie zangpieken per seizoen en dus ook twee of drie legsels. Heggemussen kunnen profiteren van de toenemende verstedelijking. Ze kunnen zich namelijk heel goed handhaven in nieuwbouwwijken met kleine tuintjes en nieuwe kantoorparken. Ook in nieuwe bosjes met nog maar geringe natuurkwaliteit kunnen ze zich prima handhaven..