Bedreigd en gebeten door een adder (eerste hulp)

Als u graag door bos en hei wandelt, vraagt u zich ongetwijfeld op enig moment af of er adders rondkruipen. Met name als het wandelpad door hoog gras slingert of door zanderige gebieden voert. Slangen zijn in principe schuwe dieren. In België en Nederland is de adder de enige giftige slangensoort. Dat geldt overigens voor heel Europa. De kans dat u een adder tegenkomt, is bovendien uiterst klein en de beet is zelden dodelijk. Niettemin zijn er enkele zaken die u in acht moet nemen mocht dit serpent toch uw pad kruisen en u bijten. Dat geldt overigens beslist als u van plan bent af te reizen naar de tropen, waar de beet van veel slangen wél dodelijk is.

Inhoud

• Pas op voor de adder
• De slang – een schuw dier
• Adder?
• Of ringslang?
• Ontmoeting met een adder
• De beet van een adder
• Symptomen
• Eerste hulp bij een adderbeet
• Wat te doen

Pas op voor de adder

Over de hele wereld zijn ongeveer 3200 soorten slangen bekend. Dit reptiel is verwant aan de hagedis, eveneens koudbloedig, en komt voornamelijk voor in de tropen en subtropen. In Europa leven ongeveer 40 soorten, waaronder 12 addersoorten, tevens de enige giftige slang die op het Europese continent voorkomt en dan ook nog voornamelijk in het zuiden. In België en Nederland is de adder een serpent waar u voor moet oppassen, omdat de beet complicaties kan veroorzaken. Overigens hoeft u de ringslang niet te duchten. Hij heeft trouwens geen giftanden.

De slang – een schuw dier

De meeste slangen zijn schuw. Ze vallen alleen aan als ze schrikken of zich bedreigd voelen. Als u door bos en hei loopt, 'hoort' de adder u van ver aankomen dankzij de trillingen die uw wandelschoenen op de grond maken. De slang is dus allang vertrokken voordat u ook maar in de buurt van het serpent kunt komen. De adder kan redelijk goed zien en uitstekend ruiken.

Beet
De beet van de adder is niet dodelijk. Sterfgevallen als gevolg van een beet zijn zeer uitzonderlijk. Uiteraard lopen mensen die adders in een terrarium houden beduidend meer risico. De adder is een beschermde slang en wordt als 'kwetsbaar' aangeduid.

Adder?

In Europa komen alleen de kleine zandboa, addersoorten en gladde slangen voor, waaronder de ringslang. Als u een slang ziet die bijvoorbeeld op het pad voor u in het rulle zand ligt te zonnen, weet dan dat de adder makkelijk te onderscheiden is van bijvoorbeeld de ringslang (gladde slang). De giftige adder (Vipera berus) laat zich nog het vaakst in het voorjaar zien, wordt ongeveer 50 centimeter lang en is herkenbaar aan de driehoekige zigzagstreep op de rug en aan de verticale pupillen.

Overdag actief
In de noordelijke contreien, zoals in Nederland, is de adder overdag actief. De vrouwtjes zijn doorgaans wat bruiner van kleur dan de mannetjes. De adder houdt van zanderige grond, van heidegebieden, maar hij is ook wel eens gespot op open plekken in het bos. Agressief is de adder beslist niet, als u hem maar met rust laat en hij zich niet in het nauw gedreven voelt.

Of ringslang?

In tegenstelling tot de adder verkiest de ringslang (Natrix natrix) vochtige gebieden. Hij koestert zich graag in nat gras en bij stromend water, zoals beekjes. De ringslang behoort tot de familie van de waterslangen en heeft gele halsvlekken. De V-vormige tekening op de kop ontbreekt bij dit serpent. Ringslangen zijn licht- tot donkerbruin, hoewel er ook zwarte ringslangen bekend zijn. Hij heeft ronde pupillen. Er zijn veel mengvormen wat betreft kleur en patroontekening. Deze slang wordt ongeveer een meter lang, maar is ongevaarlijk en heeft geen giftanden.

Ontmoeting met een adder

Slangen in de gematigde streken, zoals Nederland en België, houden een winterslaap. Het is een periode waarin ze dus niet actief zijn. Blijf in streken waar (gif)slangen voorkomen liefst op de gebaande paden. Draag hoge wandelschoenen en geen sandalen, omdat de adder het vrijwel altijd op de voeten of enkels heeft voorzien. Houd uw pas in zodra u een slang ziet en blijf op minstens enkele meters afstand. Zoals gezegd zult u de adder praktisch alleen tegenkomen op de heide en andere zandgronden. Vroeg op de dag kan het best zo zijn dat u deze slang op een steenworp afstand op het zandpad ziet zonnen om op te warmen.

De beet van een adder

Zowel in de noordelijke gebieden als in de zuidelijke Europese streken, de subtropen, moet u als eerstehulpverlener erachter zien te komen om welke slang het gaat als iemand is gebeten. Doe dat onder andere aan de hand van de lengte, de kleur en de patroontekening van het serpent.

Symptomen

De algemene symptomen van een adderbeet zijn:

• twee gaatjes in de huid (wondjes als gevolg van de giftanden)
• veel pijn
• zwelling rond de beetwondjes
• soms misselijkheid (braken)
• ook kan het het slachtoffer slechter gaan zien.
• de ademhaling kan moeizaam zijn, waarbij aangetekend dat het slachtoffer kan gaan hyperventileren van angst. De vrees voor een slangenbeet is intuïtief immers zeer groot. Als eerstehulpverlener is het zaak daar onderscheid in te maken.

Eerste hulp bij een adderbeet

De beet van de Europese adder is niet dodelijk. Niettemin is medische hulp noodzakelijk mocht het onverhoopt zover komen dat u of iemand anders erdoor gebeten wordt. Doorgaans is de angst een factor die meer zorgen baart dan de beet zelf.

Wat te doen

Bij een adderbeet zijn voor u als eerstehulpverlener de volgende punten van belang:

1. Kalmeer het slachtoffer. Het gif verspreidt zich vlugger door het lichaam bij een opgejaagde bloedcirculatie als gevolg van een snelle hartslag.
2. Houd het aangedane lichaamsdeel – meestal de voet of enkel – lager dan het hart.
3. Draag het slachtoffer naar de auto voor vervoer naar de huisartsenpost of het ziekenhuis. Bel 112 als u het niet vertrouwt of als u anderszins hulp nodig hebt met betrekking tot het incident.
4. Verzamel informatie over de beet en de slang (kleur, lengte, patroontekening). De arts besluit of en welk soort tegengif (antiserum) nodig is.
5. Het slachtoffer kan flauwvallen van angst en dan bleek of grauw wegtrekken.
6. Mogelijk raakt het slachtoffer buiten bewustzijn. Leg hem of haar dan in een stabiele zijligging.
7. Beadem het slachtoffer eventueel in geval van een ademstilstand.
8. Zuig het gif niet uit de wondjes. De bloedsomloop in het aangedane lichaamsdeel wordt dan gestimuleerd, waardoor het gif zich nog sneller verspreid. Ook het lichaamsdeel afbinden (tourniquet) is uit den boze.
9. Verleen eerste hulp in afwachting van professionele medische zorg op geleide van bovengenoemde symptomen en als de gezondheidssituatie verslechtert.

Lees verder

• Ratelslang in het nauw
• Bedreigd door een haai – wat moet je (niet) doen?
• Hondsdolheid (rabiës) – symptomen bij mens en dier
• Bedreigd door een agressieve hond – wat moet je (niet) doen?