Sociale structuur in samenlevingsvormen

Op de ontdekkingstocht naar onze afstamming kan het nuttig zijn om naar aanwijzingen te zoeken. Dit vinden we in de sociale structuur van de samenleving van levende afstammelingen van chimpansee en baviaan. De reden daarvoor is niet alleen omdat onze hominide voorouders het nauwst verwant waren aan de voorouders van de chimpansee maar ook omdat onze voorouders de steppe-omgeving deelden met de voorouders van de baviaan.

Gemeenschappelijke factoren

Hoewel de chimpansee en de baviaan in belangrijke mate van elkaar verschillen, hebben zij interessante dingen gemeenschappelijk. Het meest interessante daarvan is dat hun samenleving in hoge mate georganiseerd is. Zowel de samenleving van een chimpansee als die van een baviaan is opmerkelijk stabiel, ordelijk en over het algemeen rustig. Het is zeker geen warboel van rondrennende, kijvende, volkomen grillige dieren. De orde wordt gehandhaafd door middel van een complex verband van vijf belangrijke factoren. Deze factoren zijn:

• 1. het verband tussen moeder en zuigeling;
• 2. de leeftijd van het dier. Naarmate het dier ouder wordt regelt die leeftijd zijn voortgang van de ene rol binnen de troep naar een andere;
• 3. de bloedverwantschap. De voortdurende verwantschap van het dier met zijn broer, zuster of moeder;
• 4. de verhouding tussen de volwassen mannetjes en vrouwtjes;
• 5. de overheersing. Dus welke rang een dier heeft in de groep.

Menselijke samenleving

Bekijken we bovenstaande factoren, dan ontdekken we dat zij nog altijd belangrijke regelende factoren zijn in onze menselijke samenleving. Zowel voor de mens als voor de chimpansee en de baviaan is het probleem van het leven nog steeds vooral het probleem om op te kunnen schieten met de medegroepsleden.

Groepsleven belangrijk

Zowel Sherwood Washburn van de Berkeley Universiteit als David Hamburg van de Stanford Universiteit hebben het gedrag van de primaten bestudeerd. Sherwood vanuit het oogpunt van de antropoloog en David vanuit het oogpunt van de psychiater. Zij schreven: " De groep is een plaats van kennis en ervaring, die ver uitgaat boven die van de individuele leden. In de groep wordt die ervaring bijeengebracht en worden de generaties verbonden. De aanpassingsfunctie van een verlengde biologische jeugd is, dat het een dier de tijd geeft om te leren. Gedurende deze periode (als het dier leert van andere leden van de groep) wordt het dier door hen beschermd. Een langzame ontwikkeling in afzondering zou eenvoudig een ramp betekenen voor het individu en leiden tot het uitsterven van de soort."

Verlengde biologische jeugd

Een mannelijke baviaan doet er zes jaar over om tot volwassenheid te komen. Een chimpansee tussen de 10 en 15 jaar. Om een van de hogere primaten in staat te stellen alle dingen te leren die hij moet weten om te passen in de complexe samenleving waarin hij geboren is, is die langzame ontwikkeling noodzakelijk.

Vergelijking met insecten samenlevingen

Samenleving van mieren en bijen

Soms wordt de samenleving van de hogere primaten vergeleken met die van de mieren en bijen. Toch zijn die vergelijkingen maar tot op zekere hoogte van toepassing. Immers deze insecten leven inderdaad in hoog georganiseerde samenlevingen. Maar zij leren vrijwel niets. Dat hoeven noch de mieren noch de bijen want hun reacties zijn erfelijk voor hen geprogrammeerd. Hun gedrag is aan strenge controle onderworpen.

Samenleving van hogere primaten

Echter in de beweeglijke maatschappij van de hogere primaten:

• waar opvoeding de plaats inneemt van programmering;
• waar een individu geconfronteerd wordt met een veelvoud van dagelijkse keuzemogelijkheden en wisselende persoonlijke ervaringen,

is een lange periode van leren tijdens de jeugd absoluut noodzakelijk.

De leertijd van de chimpansee

De leertijd van de chimpansee lijkt veel op een spel en dat is het ook.

De jeugdspelletjes

Voor een chimpansee zijn de jeugdspelletjes wat voor mensenkinderen de school is. Het chimpansee jong kijkt hoe zijn moeder naar voedsel zoekt en zoekt zelf naar voedsel. Hij kijkt hoe zij een nest maakt en maakt kleine nestjes voor zichzelf (niet om in te slapen, alleen maar voor het plezier).

De adolescentietijd

Gedurende zijn adolescentie neemt de jonge chimpansee van zijn gelijken niet alleen de fysieke bekwaamheden over die hij later als volwassene nodig heeft, maar ook de meer ingewikkelde psychologische kunst hoe met anderen op te schieten. Niet alleen om hun stemmingen aan te kunnen voelen, maar ook hoe zijn eigen stemmingen tot uitdrukking te brengen zodat die begrepen kunnen worden. Elke chimpansee die niet leert om op behoorlijke wijze om te gaan met zijn groepsgenoten zal bijna zeker nooit volwassen worden.

Opmerking
Al deze tijd leeft het lerende dier toe naar zijn plaats tussen de groepsgenoten. Eerst in volkomen doelloos spel, later in meer betekenisvolle bezigheden die verscheidene jaren later mede zullen bepalen welke rang hij als volwassen dier zal krijgen.

Bronnen van leerstof

Concluderen kan worden gesteld dat er twee bronnen van leerstof zijn die de samenleving van de primaten bepalen:

1. de familieverhouding (moeder-kind-verwant);
2. de bredere verhouding van een individu tot alle andere leden van de troep.