Propolis, geschiedenis van zijn gebruik

Pro-polis betekent letterlijk ‘voor de stad’. Propolis zijn de wachtposten die de bijenstad moeten beschermen tegen aanvallen. Propolis is de harsachtige, sterk geurende substantie, die de bijen verzamelen op de knoppen van bomen, voornamelijk op populieren.

Prop voor de bijen

Propolis wordt gedurende het gehele vliegseizoen verzameld. Het verzamelen duurt lang en soms gaan bijen tussendoor terug naar hun woning om te fourageren. Voor het afleveren van een lading moeten bijen soms wel twee dagen wachten. Nadat de propolis van de poten is verwijderd, wordt deze onmiddellijk gebruikt. Bijen die gewoonlijk propolis verzamelen, verwerken dit materiaal ook in de kast. In de bijenwoning kitten ze met propolis kieren en gaten dicht en verkleinen met deze stof het vlieggat. Propolis wordt ook gebruikt voor het versterken van de raat. Kleine dieren, bijvoorbeeld muizen en slakken, die de woning binnendringen en door de bijen worden gedood (maar niet uit de woning kunnen worden weggesleept), worden met behulp van propolis gemummificeerd. Voor de mummificatie wordt propolis gebruikt (en geen was), omdat propolis conserverende eigenschappen bezit. Hierdoor treedt geen ontbinding op van het dode dier en zal er minder besmetting optreden.

Propolis, hars van de planten

Doordat planten bepaalde specifieke stoffen maken, zogenaamde secundaire metabolieten, die bijvoorbeeld als hars kunnen worden uitgescheiden, zijn ook planten beschermd tegen ziekteverwekkende virussen, bacteriën en schimmels. Bijen hebben als het ware geleerd de hars (propolis) te gebruiken voor hun eigen gezondheid. Onderzoek heeft uitgewezen dat voor bijen schadelijke micro-organismen (bijvoorbeeld Bacillus larvae) heel gevoelig zijn voor propolis en hierdoor gemakkelijk worden gedood. Doordat bijen in de kast of korf heel vaak met propolis in contact komen wordt hierdoor het aantal ziekteverwekkende kiemen in het bijenvolk sterk verminderd (Ghisalberti, 1979).

Propolis voor de mensen.

Ook door de mens wordt propolis al heel lang toegepast om zijn desinfecterende, verzachtende, ontstekingsremmende en wondgenezende eigenschappen. Propolis werd reeds gebruikt door de Perzen, Grieken en Romeinen en ook de Inca's kenden het. Plinius (23-79 n. Chr.) vermeldt dat propolis algemeen wordt gebruikt als vervangingsmiddel voor galbanum (uitscheidingsproduct, exsudaat van Ferula-soorten). De oude Egyptenaren gebruikten waarschijnlijk propolis voor het balsemen van hun mummies.
Celsus in de 1ste eeuw vond dat ‘het beste middel om uit te drijven is hetgeen door de Grieken ‘rhypodes’ wordt genoemd. Het bevat myrrhe, crocus, iris, propolis, bedelium, granaatappel, aluin, maretak en terpentijn of geitevet’
Dioscorides schreef ‘ de gele bijenlijm heeft een heerlijke geur.....Hij helpt bij oude vastzittende verkoudheid en bij huiduitslag...’

In onze streken werd in de steentijd uit berkenbast een hars (pek) bereid, die waarschijnlijk werd toegepast als een soort kauwgom voor de reiniging van het gebit. König en Dustmann (1988) suggereren dat propolis misschien kan worden beschouwd als opvolger van dit product. Via gebitsverzorging en mondhygiëne vond propolis dan uiteindelijk zijn plaats in de volksgeneeskunde om zijn ontstekingsremmende eigenschappen. Later wordt propolis vooral toegepast in Duitsland en Oost- Europa. Doordat de behandeling van wonden met een propolisextract de regeneratie van weefsel bevordert en een versnelde genezing tot gevolg heeft, werden gedurende de tweede wereldoorlog in Russische ziekenhuizen grote hoeveelheden propolis gebruikt.

Propolis voor violen?

Propolis zou ook nog een geheel andere toepassing hebben gekend: Mogelijk is degoede klank van violen gebouwd in de 18e eeuw door vioolbouwers in Cremona, bijvoorbeeld Stradivarius, te danken is aan het feit dat een vernis werd gebruikt gebaseerd op propolis. In een publikatie uit 1986 wordt beschreven hoe enkele onderzoekers onafhankelijk van elkaar de samenstelling van deze vernis proberen te reconstrueren (Colombo). Ze komen tot verschillende conclusies. Een van de bestanddelen zou propolis kunnen zijn, maar nog steeds staat dit niet onomstotelijk vast.

Medisch gebruik samengevat.

• Voor de luchtwegen bij bacteriële en virale infecties: verkoudheid, bronchitis, griep.
• Voor de huid: ontsmettend en wondgenezend, eczeem, maar ook tegen lippenblaasjes (herpes).