Milieuproblemen door de asbestindustrie

Decennialang werd asbest gezien als het wondermineraal dat vanwege de gunstige eigenschappen kon worden verwerkt in de meest fantastische producten voor de bouw, industrie en zelfs huishoudelijke producten. Door deze brede toepasbaarheid en het hieruit volgende commerciële succes, ontstond al in de negentiende eeuw wereldwijd een bloeiende industrie van asbestverwerkende industrieën. Als tientallen jaren later blijkt dat er ernstige gezondheidsrisico’s kleven aan het mineraal, is er door het wijdverbreide en achteloze gebruik al op diverse plaatsen een omvangrijk gezondheidsprobleem gecreëerd. De negatieve gevolgen van blootstelling aan asbest blijven niet beperkt tot de medewerkers in de asbestindustrie maar ook op de omgeving.

Oorzaken

Asbest kan op verschillende manieren zijn verspreid door de asbestverwerkende bedrijven. Zowel bij het transport, opslag en verwerking tijdens productie van ruwe asbest, alsmede in de afvalfase is vaak asbest naar de omgeving verspreid. Dit heeft in veel gevallen geleid tot bodemvervuiling waardoor zelfs na sluiting van de fabrieken nog steeds blootstelling aan asbest plaatsvindt. De grootste blootstelling aan asbest vond echter plaats bij de operationele productielocaties. Door het ontbreken van luchtfiltering in opslag en productieruimtes en het vaak open transport van ruwe asbest, afval en asbesthoudende producten zijn, behalve medewerkers, ook veel omwonenden van asbestfabrieken blootgesteld aan schadelijke concentraties asbestvezels.

Vervuiling in Nederland

In vergelijking tot andere geïndustrialiseerde landen was de asbestverwerkende industrie in Nederland relatief klein. Het asbestgebruik per inwoner was in Nederland dan ook veel lager (op het hoogtepunt van de asbestproductie in de jaren zeventig 1,82 kilo per inwoner per jaar) dan andere grootverbruikers zoals België, Luxemburg en Australië, waar in die periode ruim 5 kilo per inwoner per jaar werd verbruikt. Desondanks zijn er verspreid door Nederland meerdere locaties waar asbesthoudende producten werden gefabriceerd die asbest naar de omgeving hebben verspreid.

Eternit en Asbestona

De bekendste verspreiders van asbest naar het milieu in Nederland zijn de asbestcementfabrieken van Eternit in Goor en Asbestona in Harderwijk geweest. Naast het afval uit de slurryputten en proceswater dat op eigen stortplaatsen geloosd werd, werden ook productresten aan boeren verstrekt om het erf of wegen mee te verharden. Uit onderzoek door Lex Burdorf in 2007 is vast komen te staan dat onder vrouwen in de omgeving van de eternit fabriek in Goor het aantal gevallen van mesothelioom, die niet door blootstelling in beroep of huishouden zijn veroorzaakt, vijf maal hoger liggen dan het landelijk gemiddelde. Vermoedelijk is deze blootstelling ontstaan door de aanwezigheid van asbestcementafval in erf en wegverhardingen. De omvang van de verontreiniging met het asbestcementafval, met name in de omgeving van de productielocaties, noopte de overheid in 1999 tot het instellen van de Saneringsregeling Asbestwegen en het Besluit Asbestwegen waarin de sanering van deze terreinen is geregeld. Naar schatting heeft de sanering van de met asbestcement verontreinigde terreinen 97 miljoen euro gekost die door de Nederlandse overheid zijn betaald.

Van Gelder papier en Forbo

Andere bekende vervuilers waren de firma’s van Gelder papier en Forbo in de Zaanstreek. Op deze locaties werd asbestpapier geproduceerd dat onder andere in vloerzeil werd verwerkt. Het productieafval bestond hier uit afgesneden stukken asbestpapier en vloerzeil die bij het op maat maken van zeil ontstonden alsmede uit afgekeurd product. Ook het proceswater was ernstig vervuild met asbest dat door de zuiveringsinstallaties niet geheel van asbest kon worden ontdaan en veel asbesthoudend slib opleverde. Veel van het afval en slib is voor demping van sloten en ophoging van terreinen gebruikt.

Nefabas Oosterhout

Op het terrein van asbestproducent Nefabas in Oosterhout, waar asbesthoudende pakkingen en isolatiematerialen werden geproduceerd, zijn ook omvangrijke verontreinigingen aangetroffen. Zo werd bezinkafval in gaten in de bodem geloosd en niet in betonnen bakken. Het productieafval werd daarbij ook nog opgeslagen in vaak open bakken of containers. Verschillende kleinere producenten van asbestwaren in Nederland hebben in het verleden hun asbesthoudend bedrijfsafval gestort in putten op het bedrijfsterrein.

België

In België was een omvangrijkere asbestcementindustrie gevestigd dan in Nederland. Draailingen, zoals het asbestcement afval hier werd genoemd, werden veelvuldig verstrekt en hebben dan ook voor een omvangrijke verspreiding van asbestvezels in de omgeving van de asbestcementfabrieken gezorgd. Ook de voormalige productielocaties zelf van Scheerders – Van Kerckhoven (SVK) in Sint-Niklaas, J.M. Balmat (Johns-Manville) in Mol, Modernit in Aalst, Alfit in Wilrijk, Eternit in Kapelle op den bos en Coverit in Harmignies hebben te kampen met ernstige bodemverontreiniging. In de omgeving van Coverit in Harmignies, waar ooit 250 mensen werkzaam waren, zijn meer dan 171 personen overleden aan asbest gerelateerde ziekten. De Belgische belangenvereniging voor asbestslachtoffers, Abeva, schat het aantal dodelijke slachtoffers als gevolg van blootstelling aan asbest rond de productielocatie van Eternit in Kapelle op den Bos op 193.

Duitsland en Engeland

De bekendste plaatsen met asbestverontreinigingen in Engeland zijn de voormalige productielocatie van Turner&Newall, genaamd Spodden valley in Rochdale bij Manchester, en de locatie van dochterbedrijf J.W. Roberts in Armley bij Leeds. Vanwege de 170 inwoners die in Armley zijn overleden aan asbestgerelateerde ziekten heeft deze plaats de twijfelachtige bijnaam “UK’s most deadliest district" gekregen. In Duitsland zijn vooral de voormalige productielocaties van Fulgurit in de omgeving van Hannover en Wanit in Herne berucht. Ook hier hebben omvangrijke en kostbare bodemsaneringen moeten plaatsvinden.

Italië

In Casale Monferrato was de grootste asbestcementfabriek van Europa gevestigd. De fabriek, die in 1986 werd gesloten en eigendom was van Eternit, bood op het hoogtepunt werk voor zo’n 2000 arbeiders. Onderzoek uit 1987 toonde aan dat er inmiddels ruim 200 gevallen van mesothelioom in de plaats waren voorgevallen. Sindsdien wordt jaarlijks bij 20-30 inwoners in de omgeving mesothelioom geconstateerd, waarbij het in tweederde om niet arbeidsgerelateerde blootstelling gaat. Dit was aanleiding om de eigenaren van Eternit voor de rechter te slepen in Italië. De Zwitser Stephan Schmidheiny en de Belgische baron Jean Louis de Cartier werden verantwoordelijk gehouden voor de dood van 1800 mensen. De rechter in Turijn veroordeelde de twee voormalige topbestuurders van Eternit in eerste instantie tot 16 jaar gevangenisstraf en schadevergoedingen oplopend tot honderd miljoen euro. Echter werden deze straffen in hoger beroep vanwege verjaring vernietigd.

De Belgische bestuurders van de Eternit fabriek in Targia op Sicilië ontliepen hun straf echter niet. Zij werden veroordeeld tot in totaal 20 jaar gevangenisstraf omdat ze in de jaren 70 hadden verzuimd voldoende ventilatie aan te brengen in de productieruimtes en persoonlijke beschermingsmiddelen te verstrekken aan de werknemers. Het aantal gevallen van asbestgerelateerde kankers ligt in de omgeving van de fabriekslocatie ruim 3,5 keer hoger dan het gemiddelde in Sicilië. De in de jaren 90 gesloten fabriek en omgeving zijn nooit gesaneerd en blootstelling door asbeststof, afkomstig van de productielocatie, vindt ver na sluiting nog plaats.

Lees verder

• De wereldwijde asbestproductie
• Asbestcement platen
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?
• Verwerking, recycling en hergebruik van asbestafval
• Verbod op asbestdaken in 2024