Braziliaanse zwerfspinnen in aantocht

Deze Zuid-Amerikaanse spin doolt door de jungle. Hij loert in bananenbomen en onder gevallen boomstammen naar prooi, maar waagt zich ook in vochtige huizen, onder achteloos neergegooide kleren, in schoenen. Vanuit een hinderlaag valt de Braziliaanse zwerfspin alles aan wat eetbaar is, variërend van krekels tot muizen en hagedissen. Ook de mens is zijn leven niet zeker met een Braziliaanse zwerfspin in de buurt. Onder de vele soorten zijn er twee zeer giftig (dodelijk). Hun gif bevat een neurotoxine dat verlamming en uiteindelijk verstikking veroorzaakt. Spinnen zijn zoals bekend geen lieverdjes. Deze zwerfspin, een predator pur sang, spant echter de kroon. Zo en nu dan komt deze bananenspin ook als verstekeling in Europa terecht en jaagt dan in supermarkten het personeel en het winkelend publiek de stuipen op het lijf.

Inhoud

• Braziliaanse zwerfspin in opmars
• Loopspin van formaat
• Gedrag van de Braziliaanse zwerfspin
• Kieskeurig
• Zeer giftige bananenspin
• Symptomen van de beet
• Toxiciteit
• Jaagt de Braziliaanse zwerfspin ook in Nederland?
• Wetgeving

Braziliaanse zwerfspin in opmars

Deze spin van de orde Araneae is een kamspin en behoort tot het geslacht Phoneutria met acht soorten. Daarvan zijn de Phoneutria fera en de Phoneutria nigriventer enkele van de meest giftige. De eerstgenoemde soort komt onder andere voor in Brazilië, Guyana en Suriname. De nigriventer is te vinden van Brazilië tot in Argentinië. De zes andere soorten hebben eveneens hun thuisbasis in de Zuid-Amerikaanse regenwouden van het Amazonegebied. Ze zijn ook waargenomen in Peru en Bolivia, tot aan Panama en Costa Rica toe.

Soorten
Alle soorten lijken min of meer hun eigen territorium te hebben en worden in die streken dan ook wat frequenter waargenomen. Het vervelende van deze spin is dat hij zich bovendien in de landbouwgebieden begeeft, waaronder bananenplantages. Naar verluidt vallen er elk jaar dodelijke slachtoffers onder de oogstarbeiders en lopen vooral kinderen gevaar. Ook schuwt deze rappe loopspin de dichtbevolkte gebieden niet. In Nederland is hij inmiddels opgedoken als verstekeling.

Loopspin van formaat

Braziliaanse zwerfspinnen – waaronder de beruchte Phoneutria fera en nigriventer – houden zich niet bezig met webben of holen. Ze rennen door de jungle en komen hun prooi aldus vanzelf tegen. De nigriventer wordt ongeveer 5-6 centimeter groot. Het mannetje is iets kleiner dan het vrouwtje en bereikt een spanwijdte van wel 15 centimeter. De Phoneutria heeft een bruine kleur en is doorgaans te herkennen aan de lineair gestreepte of gestippelde bovenzijde (borstkopstuk) en achterlijf. De pootgewrichten en de onderzijde van de poten hebben dikwijls een lichter kleurpatroon. De onderbuik is meestal donker, roodachtig, en voorzien van rijen zwarte stippen. De nigriventer heeft, zoals de naam al zegt, een zwarte vlek op de buik.

Gedrag van de Braziliaanse zwerfspin

De Phoneutria fera en de nigriventer zijn dolers, zwervers. In dat opzicht vergelijkbaar met de Europese grote spoorspin. Hun beweeglijkheid maakt ze zeer onvoorspelbaar. Deze spinnen duiken 'uit het niets' op. Ze jagen op prooi vanuit een hinderlaag of ze achtervolgen hun slachtoffers, variërend van alle andere soorten spinnen tot torren, kakkerlakken, krekels, muizen, kikkers en kleine reptielen, waaronder hagedissen.

Springen
De Braziliaanse zwerfspin, waarmee doorgaans de Phoneutria nigriventer wordt bedoeld, is vliegensvlug en kan sprongen maken van wel een halve meter. Doordat deze spin prompt uit het zicht kan verdwijnen, vergelijken sommige spinnenliefhebbers hun 'jump' wel eens met teleportatie. Zoals gezegd vormt de bosgrond in principe hun habitat, waar ze zich onder, tussen en in alles wat de jungle te bieden heeft verstoppen, zoals omgevallen boomstammen, bladeren en struiken.

Steden
Ze schuwen de mens geenszins en komen ook in de zuidoostelijke steden als São Paulo en Rio de Janeiro voor. Dat geldt met name voor de nigriventer. De fera voelt zich helemaal op zijn gemak in de Amazone-gebieden in het noorden van Zuid-Amerika (Venezuela, Peru, Brazilië, Guyana en Suriname). Als Braziliaanse zwerfspinnen zich bedreigd voelen, dus vlak voordat ze aanvallen, steken ze meestal hun voorpoten omhoog, wat overigens karakteristiek is voor de Phoneutria.

Kieskeurig

De Braziliaanse zwerfspin wordt hooguit twee, drie jaar oud. Meteen na de paring is het mannetje zijn leven niet zeker, zoals ook het mannetje van de zwarte weduwe alles in het werk moet stellen om na de daad niet opgepeuzeld te worden door het overigens kieskeurige vrouwtje. De eitjes van de Phoneutria (Grieks voor 'moordenares') worden keurig opgeborgen in een gesponnen eizak. De nigriventer paart in de droge tijd, van april tot juli. De spin is dan actiever en wordt in die periode vaker waargenomen dan gewoonlijk, ook in en rond de huizen.

Zeer giftige bananenspin

Laat over één ding geen twijfel bestaan: wie gebeten wordt door een Phoneutria kan maar beter meteen medische hulp zoeken. De fera, nigriventer en keyserlingi – ofwel de bananenspinnen – zijn de meest giftige spinnensoorten ter wereld. Als zodanig zijn ze vermeld in het Guinness Book of Records. Het gif van de nigriventer is zo krachtig dat bij een mens de dood na een kwartier tot een halfuur kan intreden. Met name kinderen lopen het gevaar te overlijden aan de beet van deze spin, vooral in de Zuid-Amerikaanse landen waar op het platteland geen of nauwelijks medische zorg is.

Symptomen van de beet

Het gif bevat onder andere het neurotoxine PhTx3, een calciumblokker die ook de opname van glutamaat in de neurale synapsen hindert. Mede hierdoor veroorzaakt de beet allerlei nare symptomen, zoals:

• ademhalingsproblemen;
• verlies van spiercontrole;
• verlammingsverschijnselen;
• oedeem;
• ontstekingen;
• Heftige pijn;
• speekselvloed;
• convulsies;
• priapisme (pijnlijke erectie);
• verstikking.

Toxiciteit

In enkele Braziliaanse studies, waaronder een uit 2008, wordt gesteld dat gevallen van 'ernstige vergiftiging' zeldzaam zijn. De Phoneutria staat er immers om bekend dat hij ook 'droog' kan bijten om gif te sparen. De toxiciteit van het gif is echter krachtiger dan het gif van bijvoorbeeld de Australische tunnelwebspin, eveneens een van de dodelijkste spinnen ter wereld.

Jaagt de Braziliaanse zwerfspin ook in Nederland?

De Phoneutria is een oerwoudspin, die zich klimatologisch beslist niet op zijn gemak voelt in Nederland. Wel zijn er gevallen bekend van Braziliaanse zwerfspinnen die de overzeese overtocht in containers overleefd hebben. Het betreft met name bulkvoedsel, zoals bananen. In 2005 werd een man in Bridgewater (Engeland) gebeten door de Phoneutria fera, nadat een lading bananen was gearriveerd. Hij had ruim een week nodig om te herstellen van de beet.

Tilburg en Bolsward
Verder is er in 2008 een incident gemeld in een supermarkt in Bolsward (Nederland), waarbij een Braziliaanse zwerfspin zich in een tros bananen had verscholen. In 2009 zou in Tilburg de Phoneutria boliviensis gezien zijn in een container. En in mei 2016 werd een Phoneutria gevangen in een supermarkt in het Nedersaksische Harpstedt (Duitsland).

Wetgeving

Overzeese scheepsladingen bevatten steeds vaker exotische insecten en spinnen. Een voorbeeld daarvan is de zwarte weduwe, een spin die inheems is in Noord-Amerika maar zich wereldwijd heeft verspreid. Voorheen werden containerladingen eerst met bestrijdingsmiddelen (gas) onder handen genomen en vervolgens gekoeld getransporteerd. Vanwege de volksgezondheid en tal van milieuaspecten is de wetgeving aangepast en het gasgebruik bij voedselconservering aan banden gelegd of beperkt. Bananentrossen worden om die reden slechts visueel geïnspecteerd voordat ze in de transportkoeling gaan.

Overleving
Maar het menselijk oog schiet zoals zo vaak tekort. Wellicht zal het om die reden steeds vaker voorkomen dat een Phoneutria, zoals de nigriventer, de fera en andere soorten, de overtocht overleeft en amok maakt in Nederlandse en Belgische supermarkten en overslaghavens.

Lees verder

• Zwarte weduwe – giftige spin met ijzersterk web
• Valdeurspinnen – jagen vanuit een hinderlaag
• De gezellige spin (metepeira spinipes)
• Pas op voor de grote spoorspin (grote bermzakspin)
• Vogelspin in zicht!