Bijen trainen: vliegen de nieuwe speurhonden?

Honden worden al duizenden jaren getraind. In eerste instantie om te helpen jagen, later ook als gezelschapsdieren en voor tal van andere doelen. Tegenwoordig worden honden veel gebruikt om geuren op te sporen. Honden krijgen concurrentie van bijen. Bijen kunnen beter ruiken dan honden, en zijn sneller en goedkoper om te trainen. Het trainen van bijen staat nog in kinderschoenen, maar heeft zeker potentie. Het is eenvoudig en kan op tal van geurstoffen. Zo kunnen bijen bommen vinden, maar ook drugs of ziekten in mensen opsporen. Bijen kunnen vast of in vrije vlucht worden gebruikt en na gebruik weer worden teruggebracht naar hun korf.

Hoe train je bijen?

Bijen trainen is verrassend eenvoudig. Het enige wat lastiger is, is de bijen klaarmaken voor het trainen. Om dit te doen, worden bijen vastgezet in een harnas om te voorkomen dat ze weg vliegen. Ze krijgen een geur toe gespoten, en vervolgens een druppel suikerwater als beloning. Bijen leren snel. Al na één of enkele van deze trainingssessies beginnen ze te reageren op de geur. Ze steken hun tong uit, de zogenaamde proboscis extent reflex, zodra ze de geur ruiken. De bij is nu getraind. Je kunt aan het dier zien of hij de geur ruikt of niet.

Welke bijen te trainen?

Voor het trainen worden doorgaans honingbijen gebruikt. Deze worden al veel gehouden en steken niet snel. Ze zijn in grote delen van de wereld te vinden en niet moeilijk te houden. Voor leervermogen is er weinig bekend over de verschillen tussen verschillende bijensoorten.

Op welke geurstoffen kun bijen trainen?

Bijen kun je op bijna alle geurstoffen trainen. Op het moment wordt veel werk gedaan aan het trainen van bijen om explosieven op te sporen. Bijen kunnen ook worden getraind om ziekten in mensen op te sporen, drugs, of eigenlijk alles met een geur.

Hoe kun je getrainde bijen gebruiken?

Er zijn twee manieren waarop getrainde bijen kunnen worden gebruikt. De meest gebruikte is vastzittende bijen, maar bijen in vrije vlucht kunnen ook worden gebruikt.

Vastzittend

Bijen worden vastgezet in een apparaat. Ze kunnen zich beperkt bewegen, maar hun tongen zijn vrijstaand. In het apparaat zitten sensoren die kunnen zien of de bijen hun tong uitsteken. Op het apparaat is af te lezen hoeveel bijen hun tong uitsteken. Als (bijna) alle bijen een proboscis extent reflex tonen, is de stof dus aanwezig en kan de nodige actie worden ondernomen.

In vrije vlucht

Bijen in vrije vlucht worden op het moment zelden gebruikt. Dit is voornamelijk omdat ze moeilijk te volgen zijn. Toch zijn er in de toekomst mogelijkheden. Er bestaan steeds lichtere en nauwkeurigere GPS zenders, het is op het moment al mogelijk (hoewel zeer duur) om bijen uit te rusten met GPS. Dit betekent dat bijen gevolgd kunnen worden, waar ze ook gaan. Het wordt bijvoorbeeld mogelijk om verborgen bommen op te sporen, zonder dat mensen in gevaar komen door in de buurt te komen.

Waar te gebruiken?

Getrainde bijen kunnen worden gebruikt in allerlei situaties. Bijen in vrije vlucht kunnen bommen opsporen, en vastzittende bijen kunnen op luchthavens een snelle en zekere check uitvoeren.

Snelheid van trainen

Bijen trainen kan snel gebeuren. Na enkele trainingssessies (geur laten ruiken en beloning geven) zijn de bijen getraind. Een trainingssessie duurt enkele seconde, en tussen trainingssessies in hebben de bijen ongeveer 10 minuten nodig. Dit om ervoor te zorgen dat het langetermijngeheugen wordt benut. In een uur tijd is het mogelijk om twintig bijen te trainen met één persoon.

Kosten van trainen

De kosten van het trainen van bijen liggen extreem laag. Aan materiaalkosten is het enkele euro’s per bij, en aan tijd is het ook niet veel. Toch zijn getrainde bijen op het moment erg duur, dit komt omdat zo weinig mensen bijen kunnen trainen.

Het geheugen van de bij

Bijen kunnen weken onthouden wat ze hebben geleerd. Het probleem is dat ze wel snel afleren. Als een bij een paar keer een geur krijgt zonder beloning, zal hij niet meer op de geur reageren. Een bij moet dus relatief kort voor gebruik worden getraind en mag tussen training en gebruik niet aan de geurstof worden blootgesteld.

Gebruikt, wat gebeurt er met de bijen?

Als de bijen eenmaal gebruikt zijn, kunnen ze terug worden gebracht naar de korf. Dit kan meteen gebeuren, zonder verdere nadelige gevolgen voor de bijen. Als de bijen later nog eens worden gebruikt, is dit geen probleem. Ze worden weer opnieuw getraind, voor dezelfde of een andere stof. Als de bijen de stof waarop ze zijn getraind ruiken, dan gaan ze daar waarschijnlijk op af. Echter, na enkele minuten hebben ze door dat ze geen voedsel krijgen en gaan ze verder met hun normale leven.

Andere speurders?

Ook andere insecten kunnen worden getraind. Deze zijn doorgaans ook goedkoop en snel te trainen. Sluipwespen hebben als voordeel dat ze langer onthouden, maar ze zijn ook moeilijker te trainen. Andere bijen en wespensoorten kunnen ook worden getraind, bijen die niet kunnen steken, bijvoorbeeld, hebben voordelen boven stekende dieren. Een interessante nieuwe weg is het trainen van mieren. Deze nemen het materiaal terug naar hun nest. Op deze manier kunnen ze potentieel lekkende bommen ontmantelen, zonder dat er iemand in gevaar komt.

Nadelen

Voor de bijen levert training stress op. Ze zitten korte tijd vast, wat aanzienlijke stress oplevert, en kunnen niet communiceren met hun soortgenoten. Als ze verder onder goede omstandigheden worden gehouden, dan kunnen de bijen dit goed aan. Een nadeel voor mensen is dat bijen kunnen steken. Vrij vliegende bijen zullen dus niet snel in luchthavens worden gebruikt. Als men op de goede manier met de bijen omgaat, zullen ze niet steken.

Voordelen

Bijen hebben vele voordelen om te gebruiken boven bijvoorbeeld honden. Ze zijn goedkoper en sneller om te trainen. Waar een hond maanden trainen nodig heeft, heeft een bij aan een uur genoeg. Ook het houden van bijen is een stuk goedkoper. Een beetje suikerwater en ze zijn tevreden.