Fysieke en mentale gezondheid van het paard

Zonder het gebruik van dure apparatuur merken we het eigenlijk alleen van buitenaf als ons paard iets mankeert. Dat zal dan blijken uit zijn gedrag en lichaamstaal, maar ook uit de conditie van zijn vacht, hoeven, oren, ogen, neus en mond kunnen we informatie halen. Om te beoordelen of een paard een heeft, moeten we echter eerst wel weten hoe een gezond paard eruit hoort te zien en zich hoort te gedragen. Pas dan kunnen we afwijkingen opmerken.

De conditie van het paard

De algehele conditie van een paard heeft met name betrekking op zijn gewicht en fitheid (energie). Die twee houden nauw met elkaar verband.

Gewicht
Een afname van fitheid wordt niet zelden vergezeld door een ongebruikelijke toename of afname van gewicht. Bij een toename van gewicht is overvoeren (van vet of suikerrijk voer), al dan niet in combinatie met te weinig beweging, de oorzaak. Bij een afname van gewicht kan naast te weinig voer of een te zwaar trainingsschema ook een worminfectie of andere aandoening de oorzaak zijn. Hoe weet je of een paard over- of ondergewicht heeft? Je kunt een simpele, ruwe inschatting maken door met je hand over de flank van het paard te strijken. Als het goed is kun je de ribben van het paard niet zien, maar wel voelen. Bij een paard met overgewicht zul je de ribben niet kunnen voelen of zien. Een paard met ernstig overgewicht heeft vetkwabben op zijn schouders, nek en achterhand (het duidelijk zichtbare geultje over de lendenen). Bij een paard met ondergewicht voel en zie je de ribben duidelijk zitten en zullen ook op de achterhand de heupbotten en lendenen duidelijk uitsteken. Daarnaast zal vaak de nek ingevallen zijn en de vacht zal er dof en onverzorgd uitzien.

Meten is weten

Als je meer zekerheid wilt, kun je het gewicht met speciale weegschalen bijhouden, maar die zijn niet op veel stallen te vinden. Er zijn ook speciale meetlinten die via een omrekenformule gewicht 'meten'. Daarnaast is het ook mogelijk via een formule het gewicht van een paard te berekenen. Hieronder staat deze formule (NB deze formule kan niet gebruikt worden voor kleine pony's):

((Borstomvang in cm x 4,3) + (schofthoogte in cm x 3)) - 785 kg = gewicht in kg. Toch is het altijd beter om zeker te weten dus als je de kans krijgt om een paardenweegschaal te gebruiken doe het dan om een precieze meting te krijgen.

Fitheid

De fitheid van je paard is iets wat je met het bijhouden van hartslag en ademhaling voor, tijdens en na de training kunt bijhouden. Als je opvallende veranderingen merkt in de fitheid van je paard, bijvoorbeeld dat zijn hartslag en ademhaling in rust te snel zijn, of er na de training veel langer over doen om naar hun normale waarden te zakken, dan is dat aanleiding voor nader onderzoek.

De vacht

De conditie van de vacht van het paard is een zeer belangrijke indicatie van zijn gezondheid. Een gezonde vacht hoort een mooie glans te hebben en vlak tegen de huid te liggen. Hij hoort daarbij bovendien zacht en soepel aan te voelen. De huid onder de vacht hoort een hele lichte kleur te hebben en daarnaast ook elastisch te zijn, dus terug te veren op zijn plek als hij omhoog wordt getild.
Afwijkingen
Waar kun je nu aan zien dat er een gezondheidsprobleem is bij de vacht? Duidelijk herkenbare problemen zijn kale plekken en wondjes. Ook schimmelinfecties en vervelende allergische reacties op bijvoorbeeld insectenbeten komen veelvuldig voor. Daarnaast kan de vacht zelf ook dof worden wanneer de algehele conditie van een paard achteruitgaat, de haren sluiten niet meer goed aan en de vacht voelt ruw. Bij sommige aandoeningen wordt de vacht juist heel dik en krullerig. Net zoals bij alle andere aandachtspunten is het ook bij de vacht heel belangrijk om de normale conditie van de vacht van je paard te kennen en deze regelmatig te controleren zodat veranderingen heel snel worden opgemerkt. De dagelijkse poetsbeurt is daarvoor een uitgelezen moment.

Ogen, oren, neus en mond

De oren, ogen, neus en mond van het paard moeten schoon zijn en vrij van parasieten of pus en snot. De oren horen bij een alert paard rechtop te staan en vrij te draaien in alle richtingen. Pas goed op dat er geen oorparasieten in de oren komen. Als een paard veelvuldig met zijn oren schudt of plots probeert aanrakingen van de oren te vermijden, kan dat op een probleem wijzen. De ogen van een paard horen helder te glanzen en een ‘zachte’ blik te hebben, wat betekent dat het paard ‘vriendelijk’ moet kijken. Overvloedig uitvloeisel, zwellingen en bleke of rode slijmvliezen rond de ogen duidden op problemen. De neusgaten moeten schoon zijn en aan de binnenkant lichtroze van kleur. Uitvloeisel hoort helder te zijn en waterig. Dik, gelig of groenig uitvloeisel wijst op ontstekingen.

Het belangrijkste in de mond zijn de tanden en kiezen. Die horen allemaal afgerond van vorm te zijn (passend bij de leeftijd van het paard) en geen haken of andere scherpe randjes of uitsteeksels te bevatten. Het tandvlees van het paard hoort goed aan te sluiten op het gebit en geen bloedingen of ontstekingen (rode, gezwollen plekken) te vertonen. Een aanwijzing dat er iets met het gebit is, kan zijn dat het paard anders reageert op het bit of zijn voedsel niet meer goed kauwt (het valt uit zijn mond). Regelmatige controle door een tandarts helpt problemen voorkomen.

De hoeven

De hoeven van het paard zijn eigenlijk te vergelijken met een nagel van een mens. De voorouders van hedendaagse paarden hadden vier tenen, één voor één zijn die vervangen door één grote hoef. Het grootste deel van het been van het paard is overigens anatomisch gezien deel van de voet. De gezonde hoef is mooi afgerond van vorm (de voorhoeven zijn meestal iets ronder van vorm dan de achterhoeven) en de hoefwand vertoont geen brokkels en/of scheuren. De zool aan de onderkant van de hoef is vlak, vrij van zweren, vreemde voorwerpen en/of beschadigingen en is niet ingevallen (holle hoef) of steekt onder de hoefwand uit . De straalgroeven zijn niet te diep zodat zich er geen vuil in kan ophopen. Naast deze oppervlakkige beoordeling is het ook van belang om te kijken of een paard niet kreupel loopt of de hoef ongelijk belast want dit kan ook betekenen dat de hoef niet gezond is. Laat je paard in ieder geval regelmatig door een gekwalificeerde hoefsmid controleren en verzorgen.

Gedrag en gezondheid

Net als mensen zijn ook paarden niet in goede doen als ze pijn hebben of ziek zijn. Een belangrijk onderscheid is echter dat paarden dat soms pas heel laat, of zelfs helemaal niet, laten merken. Paarden zijn prooidieren en roofdieren kiezen altijd de zwakste leden van de kudde uit. Een paard is dus evolutionair geprogrammeerd om zwakte niet te tonen. Bij sommige paarden is dit instinct zo sterk dat zelfs hele ernstige aandoeningen onopgemerkt blijven tot de pijn voor het paard echt ondraaglijk wordt. Waaraan kun je dan toch merken dat je paard pijn heeft?

Dat kan alleen als je je paard heel goed kent. Minuscule veranderingen in zijn manier van bewegen, zijn gezichtsuitdrukking en in zijn gedrag kunnen uitdrukkingen zijn van pijn of ongemak. Vooral bij plotse en extreme gedragsveranderingen moeten er alarmbellen gaan rinkelen. Een rustig paard wat ineens onrustig wordt, een heet paard dat ineens lethargisch wordt, kortom: alles wat opvalt als nieuw en plots opkomend gedrag wijst vrijwel zeker (bij anderszins gelijkblijvende omstandigheden) op een gezondheidsprobleem.

Intuïtie

De bovenstaande tips zijn duidelijk herkenbare aanwijzingen dat er iets aan je paard mankeert, maar soms voel je dat er iets anders is aan je paard, maar kun je niet de vinger leggen op wat dat precies is. Onthoud dat jij je paard het beste kent. Als jouw gevoel zegt dat er iets niet klopt, maar je komt er niet achter wat de oorzaak is, vertrouw dan op je intuïtie en zoek een dierenarts of specialist die jouw zorgen serieus neemt om samen met hen op zoek naar wat je paard mankeert. Hopelijk kun je zo je paard en jezelf een hoop problemen sparen.