K9 – Politiehonden, Bewakingshonden, Reddingshonden, enz

Honden met de aanduiding “K9” zijn inzetbaar in veel situaties. Deze goed getrainde werkhonden kunnen verbluffende prestaties leveren. Niet alleen de politie, maar ook het leger en bewakingsdiensten – zowel van de overheid als particulier – maken gebruik van deze honden. Bijna altijd heeft elke K9-hond zijn eigen vaste “handler” (begeleider). De band tussen handler en hond is zeer hecht; veel honden maken ook deel uit van het gezin van de handler wat de samenwerking alleen maar ten goede komt.

Wat is een K9 hond?

K9, ook wel geschreven als K-9, is een term die gebruikt wordt voor honden die een bepaalde training hebben gehad en daardoor geschikt zijn voor zeer specifieke taken. Niet elke hond is geschikt om een K9 hond te worden. De training is uitgebreid en intensief; niet alleen de soort hond is bepalend, maar meer nog het karakter en de capaciteiten van de hond. De training heeft niet alleen betrekking op de hond, maar ook op zijn begeleider. Alles wat de hond leert, kan alleen succesvol uitgevoerd worden in combinatie met de juiste commando’s van zijn begeleider. Vaak wordt beweerd dat de prestaties van de hond bepaald worden door de beperkingen van de begeleider. De training van hond en begeleider houdt in principe nooit op; ze zullen altijd regelmatig op herhalingscursussen getest worden of ze nog aan de hoge eisen voldoen.

Waar komt de benaming "K9" vandaan?

K9 is een verkorte schrijfwijze voor “canine”, wat hoektand betekent in het Engels. In feite is K9 dus een woordspeling. Het is een ingeburgerd synoniem voor hondachtige. De benaming is oorspronkelijk afkomstig uit het leger en werd vroeger gebruikt als aanduiding van zogenaamde “war dogs” of “Military Working Dogs” (MWD). Al jaren echter is deze benaming overgenomen door politiecorpsen e.d., waardoor K9 tegenwoordig staat voor (politie)honden die een zeer specifieke training hebben genoten.

In Nederland is de benaming K9 nog niet zo populair als in Engels sprekende landen. Hier zal men het vaak hebben over politiehonden, speurhonden, reddingshonden enz. Maar ook hier raakt deze benaming langzamerhand steeds meer ingeburgerd; de populaire serie “K9 Cops” die vanaf september van dit jaar te zien is op Animal Planet zal hier zeker aan bijdragen. In deze serie zie je de belevenissen van de K-9 Unit van het St. Paul Police Department uit Minnesota (VS). Je volgt de honden in actie als ze tezamen met hun begeleiders in diverse omstandigheden aan het werk zijn, maar er wordt ook aandacht besteed aan hun training en verzorging. Amerikanen zijn dol op reclame en pakkende slogans. Ook voor K9 wordt daar gebruik van gemaakt.

Welke hondenrassen als K9 hond?

Hieronder volgt een lijst met hondenrassen welke het meest worden gebruikt door K9-units:

• Duitse herder
• Mechelse herder (Mechelaar)
• Hollandse herder
• Boxer
• Labrador Retriever
• Doberman Pinscher
• Springer Spaniel
• Bloedhond
• Beagle
• Rottweiler
• Reuze Schnauzer

Alle hierboven genoemde hondenrassen zijn geschikt als speurhond, maar niet alle zijn ook geschikt als bewakings- of beveiligingshond. Dit komt door het te “zachte” karakter en/of het formaat van de hond. Zo is de Beagle goed geschikt om explosieven of drugs op te sporen, maar door zijn formaat niet geschikt voor de bewaking. Ook de Labrador is een uitstekende speurhond, maar heeft een te zacht karakter om als bewakingshond te functioneren.

Het leven van een K9 hond

K9 honden worden als pup gekocht bij zorgvuldig geselecteerde en gerenommeerde fokkers. In Amerika wordt circa 75% ingekocht bij Amerikaanse “breeders” (fokkers) en 25% wordt geselecteerd bij buitenlandse fokkers. Na de aanslagen van 11 september steeg de vraag en de prijs van een K9 hond in de VS. De gemiddelde aanschafprijs van een K9 hond bedraagt ongeveer 4000 dollar en de prijs van een volledig getrainde hond ligt tussen de 8500 en 12.000 dollar.
Verreweg de meest populaire K9 honden zijn wel de Duitse herder en de Mechelse herder. Opvallend veel honden in K9-units in Amerika, met name Duitse Herders, worden geïmporteerd uit Nederland en Tsjechië. Deze landen staan bekend om het afleveren van honden die kwalitatief zeer geschikt zijn als K9-hond.

Pups worden in gezinnen geplaatst (vrijwilligers) om volledig te socialiseren totdat ze de leeftijd bereikt hebben om met de training te beginnen. Dit ligt meestal tussen de 12 en 36 maanden. Alvorens de echte K9-training begint, worden de honden eerst getest op “gun shyness”, agressie en speur-kwaliteiten. Een K9 hond moet zowel een sociale hond als een beschermende hond zijn. Daarnaast wordt de hond ook fysiek volledig getest. Een bloedtest op hartworm en foto’s van heup en ellebogen horen hier onder andere bij. Alleen als de hond qua karakter en qua fysieke conditie aan alle normen voldoet, wordt de K9-training gestart.
De gemiddelde trainingsduur voor een K9 hond is variabel en hangt o.a. af van de soort training. Honden die getraind worden voor het speuren naar drugs of explosieven hebben gemiddeld 180-200 trainingsuren nodig. Honden voor patrouille hebben gemiddeld ook zo’n 180 uren nodig en speurhonden voor het zoeken naar bijvoorbeeld vermiste personen eveneens. De “Dual Purpose” honden, dat zijn honden voor het speuren naar drugs of explosieven plus voor patrouille hebben gemiddeld zo’n 280 trainingsuren nodig.
Elke K9 hond heeft meestal zijn eigen vaste “handler” (begeleider). Uiteraard is een vaste combinatie van hond en begeleider ook de beste basis voor de zeer hechte band die alle begeleiders hebben met hun hond. Het spreekt voor zich dat iedere begeleider een hondenliefhebber is. De relatie hond-mens is uniek te noemen in de politiewereld aangezien de meeste werkrelaties zijn tussen twee of meerdere mensen. Vaak maakt de hond ook deel uit van het gezin van zijn begeleider en gaat dus na werktijd gewoon mee naar huis. Hond en begeleider brengen dan ook zeer vele uren door in elkaars gezelschap, wat de band alleen maar nog hechter maakt. Dat ze voor elkaar door het vuur gaan, is al vele malen bewezen.
De meeste K9 honden hebben 8 tot 10 dienstjaren, daarna gaan ze met “pensioen”. Vaak slijten ze hun oude dag gewoon in het gezin van hun begeleider, maar dan puur als huisdier.

Het fenomenale reukvermogen van de hond

Ondanks alle technische, mechanische en fysieke hulpmiddelen die ons ter beschikking staan, is er echter één hulpmiddel - namelijk de speurhond - dat wereldwijd meer en meer gebruikt wordt vanwege zijn betrouwbaarheid in het opzoeken van geurhebbende stoffen. Onderzoeken hebben uitgewezen dat een goed werkende combinatie van begeleider en hond een accuraatsheids-graad op kan leveren van 95%.

Een hond is een macrosmaat (zoogdier met zeer ontwikkeld reukvermogen), de mens daarentegen is een microsmaat. Wanneer een hond snuffelt kan de frequentie van het in/uitademen op lopen tot 200/min. of meer zelfs. Een hond kan in 0,1 seconde waarnemen uit welke richting de lucht komt. De hond heeft een zeer groot olfactorisch analysevermogen. Een deel van de grotere gevoeligheid van de hondenneus wordt veroorzaakt door de grotere omvang van het zintuigveld in de neusholte, dat gevoelig is voor de geurprikkels (area olfactoria). De hond kan tevens verschil in geursterkte waarnemen.
De reukzin van de hond is ongeveer een miljoen maal meer ontwikkeld dan ons reukorgaan. Voor het herkennen van geuren zijn in de hersenen van de hond 40 keer zoveel cellen gereserveerd als bij de mens. De reukhersenen van de hond zijn in vergelijking met de mens ook veel groter: 10% van de hersenen in tegenstelling tot 1% bij de mens.
Bovendien kan de hond dankzij de beweegbare neusvleugels ook lucht van opzij ontvangen, waardoor de hond dus weet of een geur van rechts of van links komt. Belangrijk is het dat de hondenneus altijd vochtig is, want met een vochtige neus kan de hond de windrichting bepalen.

Bij de hond is de neus hét zintuig dat na 2 dagen al werkzaam is en het is ook het zintuig dat het langst actief blijft als de hond ouder wordt. Bij een ouder wordende hond gaat het gehoor achteruit en soms ook het zicht, maar de neus blijft optimaal functioneren.
Elke hond is in principe een potentiële speurhond, maar het doelgericht zoeken (speuren) is iets wat wij hem moeten aanleren (trainen), willen we daar gericht gebruik van kunnen maken.

Indeling K9 honden

K9 honden worden opgeleid voor verschillende taken. Het werkgebied kan zeer divers zijn; een globale indeling is:

• Bewaking/Beveiligingshonden
• Speurhonden

Bewaking/Beveiligingshonden

Bewaking/Beveiligingshonden zijn inzetbaar in zeer gevarieerde situaties:

Handhaving openbare orde
In feite overal waar een menigte in bedwang moet worden gehouden ter handhaving van de openbare orde, kunnen K9-units ingezet worden bij het patrouilleren. Iedereen kent wel de hondenbrigades van de politie die op risico-momenten ingezet worden. Deze diensthonden zie je bijvoorbeeld bij politie en M.E. bij voetbalwedstrijden waarbij rellen e.d. niet uitgesloten worden.
Of ter ondersteuning van de beveiliging bij bijzondere gebeurtenissen zoals staatsbezoeken of iets dergelijks.

Aanhoudingen en doorzoekingen
Ook bij het doorzoeken van gebouwen en woningen worden vaak K9-units ingezet of bij aanhoudingen van criminelen.

Bewaking en beveiliging
Het bewaken en beveiligen van gebouwen, terreinen of personen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het bewaken van militaire bases, grensbewaking, havenpolitie of bewaking van afgelegen industrieterreinen.

Speurhonden

Onder het begrip speurhond vallen heel veel werkzaamheden van een K9 hond, maar alle taken van deze werkhonden zijn gebaseerd op één en hetzelfde en dat is het fenomenale reukvermogen van de hond. De populaire benaming voor speurhonden is “Sniffer Dogs”. Dit soort honden moet geconcentreerd kunnen speuren zonder dat het zich laat afleiden. Een speurhond moet bij wijze van spreken volledig opgaan in het spoor. Het spoor dat gevolgd dient te worden kan zowel over onverharde ondergrond als verharde ondergrond lopen, in verschillende omstandigheden. Door deze verscheidenheid is het noodzakelijk dat de hond selectief omgaat met het geur-aanbod. Honden kunnen dit heel goed, omdat ze uitstekend geuren kunnen discrimineren.
Ook bij speurhonden kan het werkgebied zeer divers zijn; een globale indeling is:

• Reddingshonden
• Speurhonden voor specifieke geurstoffen

Reddingshonden

Reddingshonden worden ook wel SAR dogs genoemd. SAR staat voor Search And Rescue, oftewel opsporen en redden. Dit soort honden is getraind in het opsporen van menselijke geur en worden ingezet bij:

Het opsporen van vermiste personen
Bij het zoeken naar vermiste personen wordt de mens geconfronteerd met zijn tekortkomingen wat betreft geurwaarnemingen. Het enorme reukvermogen van de hond is voor de mens dan ook van onschatbare waarde. Het opsporen van vermiste personen kan betrekking hebben op bijvoorbeeld personen die vermist zijn in bossen, heidevelden, enz. Ook kan er gezocht worden naar oudere mensen die in verwarde toestand het huis hebben verlaten of kleine kinderen die weggelopen zijn. Een speurhond kan in een relatief korte tijd een omvangrijk terrein afzoeken. Ook bij zaken als ontvoerde personen kan het inzetten van een speurhond waardevol zijn.

Puinzoeken
Het opsporen van slachtoffers bij reddingswerkzaamheden zoals bijvoorbeeld het zoeken naar overlevenden na aardbevingen, het doorzoeken van wrakstukken bij treinbotsingen of neergestorte vliegtuigen, het doorzoeken van ingestorte gebouwen na een explosie, enz.

Waterzoeken
Waterzoeken komt neer op het zoeken naar drenkelingen. Reddingshonden zijn in staat om lichamen zelfs op grote diepte waar te nemen. Bij kleine wateren wordt meestal vanaf de kant gezocht, maar bij grote open wateren gebeurt dit vanaf een boot.

Lawinehonden
Ondanks alle geavanceerde apparatuur worden lawinehonden nog steeds veel gebruikt voor het opsporen van lawineslachtoffers. Een hond is in staat om mensen die onder een dik pak sneeuw liggen te ruiken. Het zoeken in sneeuw is voor honden relatief makkelijk omdat de sneeuw zo goed als geurloos is. Om zeer snel over te kunnen gaan tot zoekacties worden honden vaak met helikopters ingevlogen. Samen met hun begeleider worden de dieren al dan niet met een kabel op de grond afgezet. Het spreekt voor zich dat een perfecte training hiervoor vereist is.

Speurhonden voor specifieke geurstoffen

In principe kun je een hond trainen voor het speuren naar elke specifieke geurstof. Om “geurverwarring” te voorkomen worden K9 honden meestal getraind voor één specifieke geur en niet voor allerlei andere disciplines. De meest bekende speurhonden voor specifieke geurstoffen zijn:
Speurhond narcotica
Dit soort speurhonden – in de volksmond vaak “drugshond” genoemd – is opgeleid om narcotica op te sporen, zoals Marihuana, Cocaïne, Heroïne en Amfetamines. De toepassingen zijn o.a. luchthavens, grensovergangen (douane), havenpolitie, enz.

Speurhond explosieven
Dit soort speurhonden zijn opgeleid op diverse basisstoffen en complete explosieven; hiermee kunnen bijna alle soorten explosieven gevonden worden. Getraind wordt op explosieve stoffen als dynamiet, T.N.T., PETN (ook genoemd pentriet, pentrite of Nitropenta), glyceroltrinitraat, dieselolie, zwartkruit, hexogeen, semtex, tetryl, enz. De speurhonden gaan zeer rustig te werk en mogen tijdens het zoeken niets aanraken of verstoren. Als de speurhond een explosief heeft gevonden dan moet hij hem passief verwijzen. De honden mogen geen enkele opgewonden reactie vertonen zoals blaffen of krabben vanwege de extreme gevoeligheid van explosiesystemen. Sommige bommen kunnen al ontploffen door decibels van het blaffen. Als de hond een explosief heeft gevonden kan de EOC (Explosieven Opruimings Commando) het explosief onschadelijk maken.
Toepassingen zijn vaak preventief bijvoorbeeld bij een bezoek van een VIP, maar ook worden deze honden vaak ingezet na een bommelding.

Speurhond mijnen detectie
Dit soort honden wordt ingezet als effectief middel bij het opsporen van landmijnen en is daardoor met name in gebruik in het leger. Honden kunnen extreem lage concentraties explosieven detecteren. Een goed getrainde mijnen detectie speurhond kan concentraties detecteren vele malen lager dan technologische middelen kunnen detecteren. Een mens kan concentraties ruiken van ongeveer 1ppm (parts per milion), terwijl geavanceerde chemische analyse apparaten concentraties van ongeveer 1ppb (parts per billion) kunnen traceren, maar een speurhond kan al concentraties ruiken van ongeveer een tiende ppt (parts per trillion). Bovendien kan een hond onderscheid maken als er meerdere geuren door elkaar zijn.

Speurhond menselijke resten
Speurhond menselijke resten (lijkenhond) is een hond, welke speciaal getraind is om “composterende menselijke lucht” te vinden. De hond wordt gebruikt voor zoekwerk naar en het ontdekken van menselijke resten zoals complete lichamen, lichaamsdelen, bloedresten of lichaamsvocht. Deze speurhonden kunnen lijken detecteren die al jaren diep onder de grond zijn begraven. Ook lichamen die al een hele tijd onder water ergens op de bodem liggen, kunnen m.b.v. dit soort honden gevonden worden, omdat bij een lijk dat in een verregaande staat van ontbinding is gassen gevormd worden die naar boven komen aan het wateroppervlak en die de hond kan waarnemen.
Speurhond brandversnellers
Voor de detectie naar brandversnellers (accelerants) worden speurhonden ingezet die speciaal getraind zijn voor het opsporen van eventueel aanwezige brandversnellers. Steeds vaker worden na een brand, waarbij men vermoedt dat deze is aangestoken, dit soort honden ingezet. Deze speurhonden - ook wel “Arson Dogs” genoemd - kunnen in de brandresten speuren naar ontvlambare vloeistoffen. Arson is het Engelse woord voor “brandstichting”. De hond kan gebieden aanwijzen voor de onderzoeker om monsters te verzamelen welke voorgelegd kunnen worden aan een forensisch laboratorium. De resultaten van het onderzoek zijn behalve voor de politie ook van belang voor verzekeringsmaatschappijen. De meest gebruikte brandversnellers bij een brandstichting zijn benzine, kerosine, diesel, gasolie, verfverdunners en terpentijn. Het zijn stoffen die niet in zijn geheel zullen verdampen en niet oplosbaar zijn in water. Het is aangetoond dat honden tot 18 dagen na een brand nog gebruikte brandversnellers kunnen detecteren.

Hulpmiddelen voor K9 honden

Voor K9 honden in actie zijn er diverse hulpmiddelen beschikbaar, die bij moeten dragen aan de veiligheid van deze honden:

• Kogelvrijvest
• Zwemvest
• Schoenen

Kogelvrijvest

Voor K9 honden zijn er kogelvrijvesten, dit zijn speciale kogelwerende en steekwerende vestjes vergelijkbaar met de vesten die politieagenten hebben. Aangezien steeds meer honden gewond raakten, werd er begin negentiger jaren een begin gemaakt met het gebruik van dit soort vesten.

Zwemvest

Zwemvesten bieden optimale bescherming voor K9 honden die als werkterrein het water hebben. Door de felle kleuren is de hond bovendien ook goed zichtbaar in het donker. Op het ruggedeelte zit een handgreep waarmee de hond gemakkelijk uit het water getrokken kan worden.

Hondenschoenen

In navolging van hun begeleiders, die vaak schoenen met staalversterkte zolen en neuzen dragen, krijgen sommige politiehonden nu ook voetbescherming. Ook tijdens de reddingsoperaties na de aanslagen op het World Trade Center in Amerika droegen de reddingshonden al deze speciale hondenschoenen om de voetzolen te beschermen. Honden worden vaak ingezet bij acties waar veel glaswerk of plastic met scherpe randen op de grond rondslingert. Het ongebruikelijke schoeisel is dus geen modeverschijnsel, maar noodzakelijk vanwege de frequent voorkomende verwondingen aan de poten tijdens de dienst. De hond zal de schoenen alleen gaan dragen tijdens de dienst die extra bescherming van de poten vereist.

K9 monumenten

Hier in Nederland wellicht niet zo gebruikelijk, maar in Amerika des te meer. In de VS zijn er zeer veel monumenten te vinden die speciaal voor K9 honden zijn. Ook heb je daar veel “War Dog Memorials”, in het bijzonder veel K9 legerhonden uit de Vietnam oorlog worden hiermee herdacht. Het is voor Amerikanen “normaal” om door middel van dit soort monumenten K9 honden die gestorven zijn “in the line of duty” te eren. Het “Miami Police K-9 Memorial” werd onthuld op 1 mei 2009 en is gelegen in het Law Enforcement Officers Memorial gedeelte van het Tropical Park in Miami, Florida.

De tekst op dit monument luidt:

In honor of the dedicated K-9’s which made the ultimate sacrifice

Born to love
Trained to serve
Loyal to the end
Best friend to our nation’s finest
We serve our master who serves mankind
Faithful to the end
An officer’s extra sense
To guide and protect
Your eyes in the dark
A nose for danger
A partner faithful beyond words