Melanisme: zwarte zeehond - zwarte panter - zwart schaap

Het zwarte schaap in de familie is lang niet altijd echt zwart, maar het kan voorkomen dat in een kudde uit het niets een zwart lam wordt geboren die uitgroeit tot een zwart schaap. Dat is dan de Kroesebetje van de kudde, een schaap dat in uiterlijk anders is dan zijn familieleden. Is hij helemaal zwart, dan is het een melanistisch schaap, een dier met melanisme, dat het omgekeerde is van albinisme. Het komt bij vele diersoorten voor en er zijn foto’s van een vos, ree, pinguïn, salamander, slang, luipaard en zeehond met zwarte uiterlijk bekend. Zij hebben één ding gemeen: ze zijn, anders dan hun soortgenoten, zo zwart als de nacht.

Zwarte dieren door teveel pigment

• Melanisme en albinisme
• Dieren en melanisme
• Opvallen
• Zilvervos
• Zon op de zwarte vacht
• Andere kleuren
• Zwarte zeehond
• Happy in Pieterburen
• Zwarte zeehond op Robbenbank
• Zwarte pup in Pieterburen
• Zwart ree op Ameland
• Zwarte zeehond op Ameland
• Zwarte grijze zeehond

Melanisme en albinisme

Melanine is een pigment en zwarte dieren die bij hun soortgenoten opvallen om hun kleur hebben een overmaat aan dat melanine. Waar bij albino’s pigment ontbreekt hebben dieren met melanisme daar juist veel van waardoor hun vacht, veren of vel zwart kleurt. Het meest bekende melanistische dier is wel de zwarte panter, die eigenlijk niet anders is dan een gewoon luipaard met melanisme.

Zeldzaam

Dieren met melanisme zijn vrij zeldzaam, het komt maximaal bij 1 op de 300 dieren voor. Elke natuurfotograaf hoopt zo’n zeldzaamheid voor de lens te krijgen. Vooral dat ene zwarte dier te midden van zijn lichte soortgenoten is een iconisch beeld: het overdrachtelijk zwarte schaap in de kudde.

Dieren en melanisme

Melanisme komt nogal eens voor bij dieren. Je ziet het bij allerlei diersoorten, of het nu een tijger, eekhoorn, pinguïn, vleermuis, salamander is of een kikker, ree, konijn, slang, vos of zeehond. Een dier kan zwarter zijn dan zijn soortgenoten en een dier kan geheel zwart zijn door het melanisme. Bij een ree is dan zelfs de witte spiegel zwart.

Voordeel en nadeel

Albino’s zijn in een kudde in het nadeel, ze vallen eerder ten prooi aan roofdieren. Dieren met melanisme vallen bij daglicht ook meer op in hun kudde, maar toch minder dan albino’s. Albinodieren zie je daarom heel weinig in de vrije natuur. Voordat ze gezien en op de foto gezet kunnen worden zijn ze al prooidier en voedsel voor een ander dier geworden. Zwarte dieren hebben met hun afwijking een grotere kans op overleven. Een voordeel is dat ze beter warmte op kunnen nemen en dat is voor een kikker in koudere streken bijvoorbeeld wel fijn. Voor een zwarte kikker in een warme streek is het juist weer een nadeel; hij moet uitkijken voor oververhitting.

Opvallen

Een vlinder in de mijnenstreek in Engeland vond in melanisme een manier die hem hielp bij het overleven. Het was in de jaren 60 van de twintigste eeuw dat er bepaalde vlinders werden gevonden die een peper-en-zout kleur hadden, terwijl in andere steden deze soort, de berkenspanner, alleen voorkwam in zwarte variant. Het bleek een opvallend verschijnsel van melanisme te zijn die was geïntegreerd in de overlevingsstrategie van de soort. In de zwarte omgeving valt de zwarte vlinder minder op en daardoor maakt hij meer kans zijn levenscyclus af te maken.

Zwarte kat

Van katachtigen is bekend dat de zwarte exemplaren het meest voorkomen in dat deel van hun leefgebied dat dichtbegroeid, vochtig en warm is. Hoe meer van die drie elementen samenkomen hoe meer melanistische dieren er te vinden zijn. Hoe dat komt is nog niet bekend.

Zilvervos

Bij vossen is de zwarte kleur erg bijzonder. Het wordt mooi gevonden door mensen die vossenbontjes om hun nek willen. Het wordt in de modebranche zilvervos genoemd. De zwarte vossen worden om hun melanistische eigenschap ook wel gefokt vanwege dat bont.

Zon op de zwarte vacht

Een dier met melanisme lijkt zwart maar is het niet. Zodra de zon op de vacht schijnt zie je nog de structuren van het vachtpatroon zoals dat ook bij zijn soortgenoten te zien is. Zet een zwarte panter in de zon en je ziet de rozetten in de vacht van een luipaard.
Bij katachtige dieren komt melanisme veel voor. De vlekken, rozetten of strepen zijn als het ware in elkaar overgelopen en vormen een bijna egaal zwarte vacht. Hoe meer melanine, hoe dikker de originele tekening van de vacht en hoe zwarter het dier eruit ziet. In theorie kan de tekening helemaal vollopen met melanine en dan is de panter echt helemaal zwart. In de praktijk is er bijna altijd nog een tekening te zien.

Variant

Zwarte katachtigen vormen niet een eigen soort maar zijn een variant op een bestaande soort. De koningscheetah, een cheetah met zwarte strepen op de rug in plaats van stippen, is ook geen ondersoort maar een cheeta met een vachtvariant. Hij is doorgaans geboren in een nest met cheetahs met gewone ronde vlekken.

Andere kleuren

Naast melanisme en albinisme zijn er meer kleurvarianten in diervachten. Soms neigen de vachten naar een soort roze, een kleur die bij de leeuw bijvoorbeeld strawberry wordt genoemd. Er lopen ook cheetahs rond met bruine stippen in plaats van de bekende zwarte. In de dierenwereld is verschillend uiterlijk binnen dezelfde soort mogelijk, het is zeldzaam maar het bestaat.

Zwarte zeehond

Op 23 januari 2015 kwam er in de zeehondencrèche van Pieterburen een zwarte zeehondenpup binnen. Het blijkt om een diertje met melanisme te gaan, zijn vacht is volledig zwart. Het diertje is door vissers gevangen en overhandigd aan de zeehondencrèche. De pup, een jong van een gewone zeehond, was gewond.
Sinds in Pieterburen zeehonden worden opgevangen (1987) is het nog maar zeven keer eerder gebeurd dat er een dier met melanisme binnenkwam.

Happy in Pieterburen

30 maart 2015

Zeehondencrèche Pieterburen maakt bekend dat de zwarte zeehond, die Happy gedoopt is, op 18 april 2015 middenin de Waddenzee wordt vrijgelaten. Hij is onderzocht en gezond bevonden.

Zwarte zeehond op Robbenbank

14 januari 2016

Ongeveer een jaar nadat Happy werd ontdekt en opgevangen in Pieterburen, wordt er weer een zwarte zeehondenpup gesignaleerd. Ditmaal op de zandbank tussen Terschelling en Ameland. Dat is een vetrouwd plekje voor zeehonden en naast een grijze pup ligt op 14 januari 2016 een pikzwarte. Het dier verkeert in blakende gezondheid en heeft derhalve geen opvang in een crèche nodig.

Zwarte pup in Pieterburen

20 januari 2017

Opnieuw heeft Zeehondencentrum Pieterburen een zwarte zeehond in huis. Het is een verweesde pup die wordt opgevangen na een winterstorm. Na het ruien van de babyvacht kwam er een pikzwarte zeehond tevoorschijn. Het zeehondje heeft melanisme. Het Zeehondencentrum start een genetisch onderzoek in samenwerking met Rijksuniversiteit Groningen.

Zwart ree op Ameland

14 februari 2017

Op Ameland wordt een zwart ree gespot. Het dier ziet er gezond uit en is van top tot teen zwart, ook de spiegel. Als hij nakomelingen krijgt dan zullen die waarschijnlijk weer gewoon bruin zijn, want het zwart is niet dominant.

Zwarte zeehond op Ameland

3 januari 2018

Bij de palenrijen op het strand van west Ameland vindt jutter Harmen Wijnberg een zwarte zeehond. Het is een gewone zeehond die zwart is van melanisme. Het dier ziet er weldoorvoed en gezond uit en de jutter laat hem op het strand liggen. Het dier lijkt zich prima te redden.

Zwarte grijze zeehond

28 december 2018

De dierenambulance op Ameland spotte een kegelrob op het Noordzeestrand van Ameland met zwarte vlekken. Een kegelrob wordt ook wel grijze zeehond genoemd om zijn grijze vacht. Deze was voor de helft zwart gevlekt en had een zwarte kop. Het dier verkeerde in blakende gezondheid.

Lees verder

• Zeeboek - Determinatietabellen voor kustflora en -fauna
• Gewone en grijze zeehonden in de Waddenzee
• Grijze zeehond of kegelrob in de Waddenzee
• Naakte lam van Ameland - vergissing van de natuur
• Lam met Januskop – misvormd lammetje