Hoe emotioneel zijn dieren?

Kunnen dieren emotioneel worden? Iedere honden- en kattenbezitter zal dat volmondig beamen. Elke hond kan toch boos, angstig of depressief worden? Dat geldt toch voor alle dieren? Maar zijn hun gevoelens te vergelijken met de gevoelens zoals de mens die ervaart? Dan knaagt opeens intuïtief de twijfel. Is men niet simpelweg op het verkeerde been gezet door de Muppet Show en de Fabeltjeskrant? Veel wetenschappers houden zich bezig met onderzoeken waarin de neuropsychologie en het functioneren van de hersenen bij dieren centraal staan.

Inhoud

• Emotionele dieren – wat zegt de wetenschap ervan?
• Gedragsonderzoek bij dieren
• Oplopende emoties
• Dierenpsychologie
• Basisemoties
• 'Ik-gevoel' bij dieren
• Het bewijs blijft uit

Emotionele dieren – wat zegt de wetenschap ervan?

Als je het over emoties bij dieren hebt, projecteer je al gauw je eigen gevoelens op een dier. Zeker als het je eigen hond of kat betreft. Wetenschappers reageren dan meteen huiverig. In feite ken je dan menselijke eigenschappen toe aan dieren. Dat heeft dan niets meer met objectiviteit te maken, omdat je uitgaat van vragen als ‘Wat zou ik doen als ik Fikkie was?’ en ‘Hoe zou ik me voelen?’ Zelfs bomen dicht men, vaak tegen beter weten in, emoties toe. De treurwilg wordt immers niet voor niets zo genoemd. Het is dan ook niet vreemd dat de wetenschap objectief wil meten en geen anekdotes voor feiten aanneemt.

Gedragsonderzoek bij dieren

Maar hoe meet je emoties bij dieren? Hoe doe je dat? Ben je dan geen andere factoren aan het wegen? Factoren die niets met emoties te maken hebben? Het gaat dan bijvoorbeeld over Fikkie die zogenaamd jaloers is als het baasje een andere hond aanhaalt. Of over een olifant die ‘huilt’. En over de gorilla die een bewusteloos jongetje dat in de apenkuil is gevallen naar de deur van de verzorgers brengt.

Oplopende emoties

Een hond die zijn baasje met de armen ziet zwaaien – ook als het baasje in het water is gevallen en de verdrinkingsdood nabij is – wil misschien gewoon een stok halen omdat hij dat al jarenlang elke dag met het baasje doet. En zo kan men nog wel even doorgaan. ‘Emotionele’ dierenvrienden geven daar ongetwijfeld een andere uitleg aan. De reddingsactie van Fikkie komt zelfs in de krant. De emoties die dan loskomen bij de mensen zijn niet van de lucht en worden steevast gevoed door Bambi, Flipper, Lassie, meneer de Uil, orka Willy en natuurlijk... hun eigen, lieve Fikkie.

Dierenpsychologie

Professor Marc Hauser van de Harvard University beschreef in zijn boek Wild Minds de meetbare mentale verschijnselen bij dieren. Hij dook in de neuropsychologie met de vraag hoe de hersenen van dieren functioneren. Hoe heeft hun brein zich ontwikkeld, wat hebben ze eraan en wat doen ze ermee? Van een taal bij dieren is geen sprake, hoewel van sommige apen bekend is dat ze gebarentaal kregen aangeleerd. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze – hoe basaal ook – beseffen laat staan kunnen uitleggen hoe hun wereld in elkaar zit.

Communiceren
Dieren communiceren met elkaar. Maar spreken ze ook? Kun je de blaf van een hond ook als een woord beschouwen? Het is in elk geval nog niet wetenschappelijk bewezen dat er sprekende dieren bestaan.

Basisemoties

Volgens Hauser hebben dieren bepaalde basale emoties, waaronder boosheid en vrees. Maar of een hond zich kan schamen, zoals velen zeggen dat hun Fikkie daar wel degelijk mee ‘belast’ is, valt nog maar te bezien. Het hebben van dit soort hogere emoties vereist immers een zelfbewustzijn, een ik-beleving die voor zover men nu weet typisch menselijk is. Er is veel onderzoek naar gedaan, zoals dieren naar hun eigen spiegelbeeld laten kijken, het maken van eeg's, waarna de bevindingen werden geanalyseerd.

'Ik-gevoel' bij dieren

Tot nu toe heeft nog geen enkele wetenschapper eenduidige conclusies kunnen trekken over het begrip dat dieren mogelijk van zichzelf kunnen hebben aangaande een 'zelf', een 'ik', een 'ego'. En laat dat nou juist het besef zijn dat men dieren zo graag toekent. Met in het kielzog daarvan inlevingsvermogen en meevoelen. Helaas, ook Fikkie heeft die eigenschappen niet, hoezeer het baasje er ook van overtuigd is dat Fikkie met hem meevoelt. Verder onderzoek is echter vereist. Per slot van rekening staat die studie nog in de kinderschoenen.

Het bewijs blijft uit

Zoals gezegd hebben dieren bepaalde basisemoties. Als een hond iets van plan is, en hij wordt daarin gefrustreerd, gaat hij zich chagrijnig gedragen. De grote vraag is of er bij dieren sprake is van zelfreflectie en er dus een ik-beleving aanwezig is die deze emotie – en andere ‘gevoelens’ – beleeft en draagt, zoals de hogere diersoort mens dat ervaart. Misschien wel. Misschien ook niet. Het valt nog niet te bewijzen.

Veel 'snoepgoed'
Het is uiteraard wel leuk om aan te nemen dat dieren net als mensen in die zin ‘emotioneel’ kunnen worden, als zelfbewuste wezens. Maar daar blijft het dan ook vooralsnog bij. In een film waarin echte dieren de hoofdrol vervullen, kan men dan ook maar beter niet weten wat er zich op de set heeft afgespeeld om de dieren bepaalde emoties te laten tonen. Het zou de idylle alleen maar verstoren. In elk geval gaan er altijd heel wat worsten en ander ‘snoepgoed’ doorheen.

Lees verder

• Kunnen dieren praten?
• Hoelang slapen dieren?
• De maximale leeftijd van dieren
• Een wolf heeft altijd honger
• Rode lynx – solitair en zorgzaam