Gevolgen van orka’s in gevangenschap

Orka’s zijn werkelijk prachtige dieren om te zien. Een zeeaquarium is voor ons mensen de kans bij uitstek om zo’n imposant dier van dichtbij te zien. De vraag is echter of het voor de orka’s zelf wel zo leuk is. Al langere tijd blijkt dat het houden van orka’s in gevangenschap veel stress betekent voor de dieren en bovendien gevaarlijk is voor zowel de dieren als de mensen. Genoeg reden om de praktijken van het houden van orka’s nader te bekijken.

Inhoud

• De orka
• In gevangenschap
• Gevangen
• Verhuizen
• De bassins
• Gestoord sociaal gedrag
• Gezondheid
• De trainers
• Slotsom

De orka

De orka is als de grootste dolfijn goed herkenbaar aan het zwart met witte patroon. Het mannetje is herkenbaar aan de lange rechte rugvin die wel 2 meter kan worden. Hij wordt maximaal 10 meter lang en het vrouwtje maximaal 8,5 meter. Vrouwtjes worden gemiddeld 50 jaar oud, maar er zijn dieren van 80 jaar bekend. Mannetjes worden gemiddeld 30 jaar, maar er zijn ook dieren van boven de 50 bekend.

Orka’s leven in groepen van 2 tot 90 dieren. Het oudste vrouwtje heeft de leiding. Mannetjes leven soms alleen als ze geslachtsrijp zijn en weg gaan van de groep om te paren. Een kleine groep bestaat uit een mannetje, een paar vrouwtjes en jongen. Een grote groep heeft drie of vier volwassen mannetjes met elk zijn eigen vrouwtjes en jongen. Soms komen meerdere groepen bij elkaar in één gebied leven en jagen daar samen.

Orka’s zijn erg sociaal. Onderling is er weinig agressie. Orka’s jagen samen, rusten samen, spelen samen en hebben per groep hun eigen geluiden. Jonge vrouwtjes passen soms op de jongen van oudere vrouwtjes en mannetjes helpen met voeden. Jonge, zieke of gewonde dieren worden beschermd door de groep.

In gevangenschap

In gevangenschap leven orka’s meestal in twee of drie bassins van verschillende groottes. Ze leven met nog één of twee orka’s en krijgen dode vis gevoerd van de trainers. Orka's zijn zeer intelligente dieren en kunnen heel goed oefeningen aanleren. Ook krijgen ze speeltjes om hen bezig te houden en geregeld treden ze op in shows. De training wordt niet alleen gebruikt om het publiek kunstjes te laten zien. Zo wordt de orka’s bijvoorbeeld geleerd om op de rug te liggen om urine en bloed af te nemen. Ook worden dieren dagelijks medisch verzorgd. Zo kan de gezondheid goed in de gaten gehouden worden. Verzorgers hebben regelmatig contact met de orka’s. De dieren worden geaaid en gemasseerd als ze op de kant liggen en er wordt veel met ze geoefend. Zo leren de verzorgers elke orka kennen en weten ze hoe ze het beste met een bepaald dier om kunnen gaan.

Ondanks de inspanningen van verzorgers treden er toch meerdere problemen op met orka’s in gevangenschap.

Gevangen

Veel orka’s die te vinden zijn in aquaria zijn gevangen in zee. Vooral landen als Japan en Rusland schroomden niet om een paar orka’s te vangen en te verkopen aan aquaria. Ook bij IJsland werden vaak orka’s gevangen. Tegenwoordig is het verboden. Soms worden de dieren nog gevangen omdat ze ziek of verzwakt zijn zoals bij Morgan het geval was. Daarna kunnen ze voor veel geld verkocht worden en zijn ze handelswaar.

De vangst is traumatisch voor de orka’s. De groep waar ze in leven is hun kader, hun veiligheid, daar leren ze alles. Dit valt ineens weg en wordt gevolgd door een leven in een kleine tank met maar weinig uitdaging. De vangst zelf was hectisch en er overleden regelmatig dieren doordat ze verstrikt raakten in netten.

De gevangen dieren werden direct verhandeld naar een aquarium. Ze gaan de hele wereld over. De dieren zijn goed handelswaar. Er is geen directe wetgeving die de dieren beschermt behalve dat orka’s vangen verboden is. Zo kan er met de dieren gedaan worden wat de parken zelf maar willen zodra het dier in één van hun baden ligt.

Meer dan eens is het voorgekomen dat parken de regels omzeilden om toch aan nieuw gevangen orka’s te komen. Ook zijn wel eens dolfijnen aangenomen die op dubieuze wijze gevangen waren in Japan, waarbij slachtingen onder grote groepen dolfijnen worden aangericht. Praktijken die het licht niet kunnen verdragen, vinden helaas nog steeds doorgang. En dat alleen omwille van het geld.

Omdat een aanzienlijk deel van de dieren die nu in de parken leeft gevangen is, hebben de parken nog steeds te maken met de trauma’s en bijbehorend verstoord gedrag van de orka’s. Jongen die geboren worden in de parken krijgen daardoor ook geen gezond orka gedrag aangeleerd. Een steeds groter deel van de orka’s in gevangenschap bestaat uit jongen die in de parken geboren worden.

Verhuizen

Omdat er een wereldwijd verbod is om orka’s te vangen voor dolfinaria worden de dieren onderling veel geruild om vers bloed aan te voeren en de fokkerij gezond te houden. Zo kan het gebeuren dat een orka meer dan eens in zijn of haar leven moet verhuizen naar een ander bad met weer andere onbekende orka’s en de bijbehorende stress.

De bassins

De bassins waar de orka’s in leven zijn grote betonnen bakken, meestal zonder enige afwisseling. Per aquarium verschillen de groottes van de bassins. Meestal zijn de bassins niet dieper dan de lengte van langste orka aanwezig in het aquarium. In het wild duiken orka’s makkelijk 350 meter diep en zwemmen ze soms tot wel 160 kilometer per dag. Duiken is er dus niet bij voor de dieren in gevangenschap. Het blijft bij eindeloos rondjes zwemmen en de hoeveelheid kilometers blijft dan ook zeer beperkt. Dit komt de conditie van de dieren niet ten goede en is bovendien bijzonder saai in vergelijking met het wild.

Gestoord sociaal gedrag

Hoewel orka's van nature vriendelijke dieren zijn, tonen ze in gevangenschap vaak ander gedrag:

Onderlinge agressie

Het kleine bassin moeten de orka’s delen met een orka uit een andere groep of van een ander soort (er zijn vier soorten). Elke groep orka’s heeft zijn eigen geluiden en een orka blijft altijd bij zijn familie. Zeer dicht op andere orka’s leven zonder familieband levert frustraties op. In het wild kunnen de dieren vluchten wanneer een andere orka dominanter blijkt te zijn. In een aquarium kunnen ze geen kant op en dat lokt strijd tussen de orka’s uit. Agressie is vaak het gevolg. Dieren worden geramd of lopen snijwonden op, meestal veroorzaakt door dominantere dieren, soms zelfs resulterend in de dood van een dier. Hier zijn helaas talloze voorbeelden van.

Verveling

Ondanks het vermaak dat de dieren wordt geboden in een aquarium is het leven er veel saaier dan in het wild. Zwemmen kan maar zeer beperkt, jagen hoeft niet en het sociale leven laat enorm veel te wensen over. Orka’s bedenken daarom dingen om zichzelf bezig te houden wat vaak uitmondt in dwangmatig en neurotisch gedrag. Sommige orka’s glijden de hele dag in en uit het water. Anderen liggen op het droge heen en weer te wiegen, sommigen huilen en weer anderen hangen urenlang roerloos in het water. En zo zijn er meer vreemde gedragingen waar te nemen die puur voortkomen uit verveling.

Hormonen

In het wild vindt er eerst een competitie tussen mannetjes plaats voordat er gepaard kan worden met een vrouwtje. In aquaria worden mannetjes gebruikt om voor nakomelingen te zorgen. In periodes dat dit gebeurt, spelen de hormonen van een mannetje sterker op wat tot gevaarlijke situaties leidt. Vrouwtjes kunnen soms erg beschermend zijn voor hun jong wat lastig is voor de trainers. Dit is normaal gedrag, maar het komt ook voor dat moeders niks willen weten van hun jong. Dat zou kunnen komen omdat er vanaf te jonge leeftijd gefokt wordt met de dieren.

Gezondheid

De gezondheid van de walvissen in aquaria laat helaas veel te wensen over. Er ontstaan altijd diverse problemen:

Medicijnen

Orka’s zijn een kostbaar bezit. De trainers en verzorgers staan onder grote druk om de dieren gezond en levend te houden. Daarom worden er meestal snel preventieve medicijnen gegeven. Wanneer een orka wat sloom is of een slechte dag heeft, krijgt hij antibiotica. Voor elke orka komt een moment dat hij dit krijgt. Er zijn voorbeelden bekend van orka’s die niet meer reageren op antibiotica omdat ze het te vaak hebben gehad. De darmflora is niet in orde door de vele antibiotica, de weerstand is minder en de dieren zijn erg gevoelig voor schimmelinfecties. Ook krijgen ze vaak maagzuurremmers omdat stress gerelateerde maagzweren vaak voorkomen. De gevolgen van deze behandelingen worden zeer onderschat in de aquaria. Ook het water continu vrij houden van ziekteverwekkers met bijvoorbeeld chloor is niet gezond voor de dieren.

Tanden

Tussen de bassins bevinden zich hekken met zware spijlen. Deze dienen om de dieren apart te houden tijdens trainingssessie en shows of wanneer er onderlinge agressie is. Het is heel gewoon voor orka’s die afgescheiden zijn van anderen om met hun tanden en kaken tegen dit hekwerk te duwen en erin te bijten. Zo uiten ze hun agressie naar de anderen of hun verveling. Ook kauwen ze op hoeken van het bad. De tanden slijten hierdoor af. Soms worden er stukken van tanden in het bad gevonden. Het pulp van de tanden ligt dan bloot en er ontstaat een holte. Voedsel blijft in de afgesleten tanden zitten. Dit gaat infecteren en zorgt voor een voortdurende ontsteking.

Een wortelkanaalbehandeling is vaak niet mogelijk omdat de dieren daar meestal te jong voor zijn. Om deze reden worden kapotte tanden uitgeboord tot in de kaak door de trainers. Dit is erg pijnlijk voor de orka’s. Ze willen vaak niet meewerken of houden zich naderhand afzijdig van hun trainer. Na dit boren moeten de tanden twee of drie keer per dag gespoeld worden om abcessen, bacteriële infecties en bloedvergiftiging te voorkomen.

Gevolgen van slecht tandonderhoud kunnen op de lange termijn tandvleesontsteking, longontsteking of zelfs hartaanvallen of hersenbloedingen zijn. Er is nog nauwelijks onderzoek gedaan of dit bij orka’s het geval is, hoewel er wel veel orka’s zijn in gevangenschap die aan iets dergelijks overlijden. Dat komt omdat dit zo goed mogelijk verborgen wordt gehouden voor de buitenwereld.

Verbranding

Omdat de dieren veel stil liggen aan de oppervlakte en niet altijd schaduw hebben, komt het voor dat ze verbranden op hun rug. Om deze reden worden de dieren vaak ingesmeerd met zonnecrème of zwart gekleurde zinkoxide.

Staar is een veel gezien gevolg van het vele zonlicht bij de orka’s. Omdat de dieren in ondiepe baden leven met helder water en ze bovendien hun kop veel boven water hebben tijdens de trainingen en shows, heeft het zonlicht veel meer invloed. In het wild, zijn ze veel meer onder water en leven ze in gebieden met minder zon en in donkerder water. Helaas is het nog steeds niet gelukt om een minimale standaard op te stellen waar baden aan moeten voldoen als het gaat om bescherming tegen invloeden als de zon.

Voeding

Orka’s in gevangenschap eten dode vissen. In het wild eten ze levende prooien. Het verschilt per plaats wat ze eten. Orka’s in de buurt van IJsland eten haring en zalm, terwijl orka’s in de buurt van Nieuw Zeeland haaien en roggen eten. Weer anderen leven van zeehonden, bruinvissen en soms zelfs baleinwalvissen.

In gevangenschap krijgen ze voor ongeveer de helft spiering en voor de rest haring en zalm. Het is onbekend wat de gevolgen zijn wanneer orka’s ontdooide stukken vis eten waarvan de voedingswaarde onbekend is en wanneer zij iets anders eten dan zij gewend zijn. Duidelijk is dat de variatie zoals ze die in het wild zelf op kunnen zoeken in gevangenschap mist.

De rugvin

De rugvin van mannetjes staat in het wild rechtop. Slecht bij 1 procent van de in het wild levende dieren wordt een rugvin gezien die op zij hangt. Bij mannetjes in gevangenschap is dit 100 procent. De oorzaak hiervan is niet bekend. Het kan te maken hebben met de zwaartekracht. De vin is wellicht niet sterk genoeg om rechtop te blijven wanneer de walvissen veel stil liggen in het bad. Misschien heeft het ook te maken met verminderde conditie en spierkracht. Door het weinige zwemen is er bovendien minder weerstand van het water.

Leeftijd

Maar weinig orka’s in gevangenschap worden oud. Ze zijn vaak in slechte conditie omdat ze in zo’n klein bad leven. Ze kunnen geen kilometers maken en liggen vaak uren stil. Hoewel de dieren in de loop der jaren wel ouder worden in de aquaria zijn de statistieken nog niet erg hoopgevend:

• Rond de 160 orka’s zijn gestorven in gevangenschap. Daarbij zijn doodgeboren kalven en miskramen niet meegerekend.
• De gemiddelde tijd dat dieren in gevangenschap blijven leven is 9 jaar. Het maakt daarbij niet uit of de dieren gevangen zijn of in een park geboren. Wetende wat de leeftijd in het wild is, is dit schrikbarend laag.
• Vanaf 1977 zijn er ongeveer 60 orka’s in gevangenschap levend geboren. 32 van deze jongen zijn al weer overleden.
• De vrouwtjes in gevangenschap krijgen veel eerder jongen dan in het wild. Dit neemt risico’s met zich mee zoals miskramen, dood geboren jongen of overlijden van de moeder. In het wild krijgen vrouwtjes tussen hun 15e en 40 jaar jongen met een interval van 5 jaar. De dracht duurt 18 maanden. In gevangenschap krijgen veel vrouwtjes op hun 20e al hun vierde kalf wat soms vroegtijdig resulteert in hun dood.

De trainers

Duidelijk is dat de orka’s geen prettig leven hebben in de aquaria. Voor de trainers zijn er echter ook aanzienlijke risico’s. Meer dan eens zijn er ongelukken gebeurt waarbij trainers gewond raakten, onder water werden geduwd of zelfs de dood vonden door een aanval van een orka. Om deze reden is het in sommige baden zoals bij SeaWorld voor trainers niet toegestaan om bij de orka’s in het water te gaan.

De veiligheid laat in sommige parken voor de trainers nogal eens te wensen over. Ook worden nieuwe trainers vaak niet ingelicht over de voorgeschiedenis van de dieren. In deze voorgeschiedenis zitten bij een aantal dieren nare ongelukken. Iets waar elke trainer van op de hoogte hoort te zijn voordat hij kiest om wel of niet met orka’s te gaan werken. Door dit niet te vermelden trekken de parken elke keer weer nieuwe trainers aan. Mensen wiens droom het is om met orka’s te werken. Helaas komen de mensen niet zelden van een koude kermis thuis.

Slotsom

In de zee-aquaria wordt te weinig rekening gehouden met het feit dat orka’s roofdieren zijn, die hele andere dingen nodig hebben dan wij mensen kunnen bieden. De feiten hierboven liegen er niet om en leren ons dat deze roofdieren niet gehouden kunnen worden zoals dat op het moment gebeurt. Het is soms levensgevaarlijk voor mens en dier. In feite mogen we niet klagen dat er ongelukken gebeuren, want het is door de mensen zelf in de hand gewerkt. Er gebeuren echter te veel ongelukken en de dieren lijden om het publiek een plezier te doen en om geld op te brengen.

Dit ondanks het feit dat verzorgers zich tot het uiterste inspannen om de dieren goed te verzorgen. Vanaf dat orka’s in gevangenschap werden gehouden tot nu is er veel geleerd. Toch blijkt keer op keer dat orka’s in gevangenschap houden op de manier zoals het nu gebeurt niet werkt. Dat is wellicht de belangrijkste les die geleerd moet worden.

Lees verder

• De vissenkom van orka Lolita
• De dood van orkatrainer Martínez
• Orka Keiko: een succesvolle vrijlating?
• Orka Kandu en haar tragisch einde
• Orka Tilikum: met recht een killer whale?