De witvlakvlinder - bijzondere vlinder met prachtige rupsen

De rupsen van de witvlakvlinder, Orgyia antiqua, met hun rood en gele vlekken en bosjes haar op hun rug behoren tot de mooiste die er bestaan. Aangezien de haren irritatie van de huid kunnen veroorzaken kun je de rupsen beter niet met blote handen oppakken. Deze rupsen leven op veel bomen en struiken, zoals wilgen, Prunus soorten, meidoorns, bramen en frambozen. De vrouwelijke vlinders hebben slechts vleugelstompjes en zien er uit als grijsbruine zakjes; de mannetjes daarentegen hebben oranjebruine vleugels met een witte vlek op elke voorvleugel en korte geveerde antennen.

Inhoudsopgave

• Taxonomie en voorkomen
• Uiterlijke kenmerken van de witvlakvlinder
• Biologie van de witvlakvlinder
• Schade
• Natuurlijke vijanden
• Behandeling

Taxonomie en voorkomen

Taxonomie

Orgyia antiqua (Orde: Lepidoptera) behoorde vroeger tot de familie Lymantriidae (donsvlinders), maar sinds 2011 tot de nieuwe familie Erebidae (spinneruilen). De Erebidae zijn onderverdeeld in drie onderfamilies: Arctiinae of beervlinders (vroeger de familie Arctiidae), Lymantriinae of donsvlinders (vroeger de familie Lymantriidae) en enkele Noctuidae (uilen).

Voorkomen

In Nederland komen twaalf soorten donsvlinders voor, maar over de gehele wereld zijn er ongeveer 2700 soorten bekend. De rupsen zijn harig en kunnen bij mensen huidirritaties geven. De rupsen leven op houtige planten en loofbomen. De vlinders zijn vaak nachtactief, maar bij sommige soorten, zoals Orgyia antiqua, vliegen de mannetjes ook overdag, vooral als ze een vrouwtje zoeken.

Uiterlijke kenmerken van de witvlakvlinder

Mannetje

Het mannetje heeft een spanwijdte van 25 tot 30 mm. De voorvleugel heeft een lengte van 12 tot 17 mm en heeft een oranjebruine kleur met vage, iets donkerder dwarsbanden. In de binnenhoek bevindt zich een witte, halvemaanvormige vlek. Het lichaam van het mannetje is harig. De antennen zijn sterk geveerd.

Vrouwtje

Het vrouwtje is lichtgrijs van kleur, heeft een opgezwollen achterlijf en bezit slechts vleugelstompjes. Zij blijft haar gehele leven op en nabij de cocon zitten waaruit zijn gekomen is. Na de paring legt zij hierop de eieren.

Rups

Vrouwelijke rupsen vreten een dag of tien langer dan manlijke rupsen en worden met een maximale lengte van 35 mm aanzienlijk groter. Manlijke rupsen worden niet langer dan zo'n 25 mm. Dit is een van de weinige gevallen waar het geslacht al vóór het popstadium kan worden vastgesteld. Uiteraard zijn ook de vrouwelijke en manlijke poppen verschillend in grootte.

Cocon

De volgroeide rupsen spinnen een losse cocon, vaak tussen bladeren of op een takje, waarin zij hun lichaamsharen verwerken. Binnenin de cocon verpoppen ze.

Biologie van de witvlakvlinder

Rupsen verschijnen in mei en de eerste vlinders komen in juni tevoorschijn, waarbij de mannetjes iets eerder uitkomen dan de vrouwtjes. Mannetjes vliegen overdag op zoek naar vrouwtjes. Het vrouwtje blijft op of dichtbij haar cocon en 'roept' mannetjes door een geurstof (feromoon) uit te scheiden. Na de paring legt het vrouwtje 200-300 eieren bovenop de cocon. Zij sterft vrij snel daarna. Ook de mannetjes leven maar kort, omdat zij niet eten.

Er zijn twee overlappende generaties per jaar. De tweede generatie vlinders komt uit in september. Deze soort overwintert als ei. De overwinterende eieren hebben een zeer harde schaal.

Schade

Aangezien de rupsen grote hoeveelheden blad kunnen verorberen, kunnen ze, als er veel zijn, behoorlijk veel schade veroorzaken. De schade is echter meestal beperkt en vrijwel altijd plaatselijk.

Natuurlijke vijanden

De vlinders worden gegeten door vogels, spinnen en wespen van de familie der Vespidae, waartoe de ons welbekende geelzwarte gewone wesp behoort. Van de laatste is bekend dat ze vlinders uit spinnenwebben 'stelen'.

Harige rupsen zoals die van O. antiqua worden meestal niet door vogels gegeten. Eén vogel is echter gespecialiseerd in harige rupsen: de koekoek (Cuculus canorus).

Andere vijanden van rupsen (harig of niet) zijn loopkevers (Orde: Coleoptera; Familie: Carabidae), in het bijzonder Calosoma sycophanta. De rupsen worden ook aangevallen door parasitaire wespen (Orde: Hymenoptera; Familie: Braconidae) en parasitaire vliegen (Orde: Diptera; Familie: Tachinidae), waarvan de larven zich in het lichaam van de rups ontwikkelen.

Behandeling

Aangezien de schade meestal beperkt is, is behandeling vrijwel nooit nodig. Als het toch nodig is, verwijder dan de cocons en eieren in de winter. Draag handschoenen om contact met de haren in de cocons te vermijden, aangezien zij irritatie van de huid kunnen veroorzaken! Je kunt ook proberen parasiterende vliegen en wespen te lokken door bloemen te kweken met vlakke, open bloeiwijze, zoals composieten (bv. madeliefjes of asters) of schermbloemigen (bv. dille).