Fabels en feiten over vleermuizen

Het leven van de vleermuis speelt zich voor het overgrote deel af buiten ons gezichtsveld. Dat maakt dit dier voor de meeste mensen mysterieus. En niet altijd in positieve zin. Veelal ten onrechte, want er doen meer fabels dan feiten de ronde. Het is vaak flink schrikken als een vleermuis in huis gevonden wordt. Maar wie zich verdiept heeft in dit diertje, zal misschien beseffen dat het een unieke kans is om de vleermuis van dichtbij te bekijken. Angst zou plaats kunnen maken voor bewondering.

• Vleermuizen in Nederland
• Feiten over vleermuizen
• Echolocatie
• Leefomgeving van de vleermuis
• Kolonie
• Vleermuis gevonden: wat nu?
• Veilig verwijderen van een vleermuis
• Fabels over vleermuizen
• Vleermuizen richten schade aan
• Vleermuizen veroorzaken overlast: ze zijn vies en ze stinken
• Vleermuizen kun je het beste verdelgen of verjagen
• Vleermuizen vliegen in je haren
• Vleermuizen zijn hondsdol en brengen ziektes over
• Vleermuizen kun je buiten houden door gaten dicht te stoppen

Vleermuizen in Nederland

Er bestaan heel veel soorten vleermuizen, waarvan er zo'n 20 in Nederland voorkomen. Vleermuizen worden onder andere beschermd door de Wet natuurbescherming, die in januari 2017 de Boswet, Flora- en faunawet en de Natuurbeschermingswet 1998 verving door een op Europees beleid gebaseerd uitgangspunt met hoger beschermingsniveau. Alle nog in Nederland voorkomende vleermuizen staan op de zogenoemde rode lijst, de hoogste vorm van bescherming door wetgeving. Het welzijn van dieren wordt in Nederland al ruim 50 jaar gemonitord en waar nodig worden lijsten aangepast. Soorten die hier niet meer voorkomen, verdwijnen daardoor ook van de lijst. Bescherming van vleermuizen is noodzakelijk, want zij zijn om verschillende redenen zeer kwetsbaar. Zo krijgen ze maar één jong per jaar, waardoor hun aantallen snel teruglopen in geval van calamiteiten. Een andere reden is dat vleermuizen veelal slapen op voor de mens onzichtbare plaatsen. Daardoor kunnen zij onbedoeld uitgeroeid worden, zoals tijdens een verbouwing. Een heel klein beetje kennis van zaken bevordert al snel het welbevinden, zowel van de mens als van de vleermuis.

Feiten over vleermuizen

De vleermuis is het enige echt vliegende zoogdier. In tegenstelling tot de muis krijgt een vleermuis slechts één (bij uitzondering twee) jongen per jaar. Een ander verschil met de "gewone" muis is dat vleermuizen niet uit onze voorraadkast snoepen, maar insecten eten. Er bestaan ook vruchten etende vleermuizen, maar die komen in Nederland niet voor. De meest algemene soort in Nederland is de dwergvleermuis. Een andere veel voorkomende soort is de laatvlieger. De namen van vleermuissoorten zijn vrij logisch te verklaren: de "dwerg" is een kleine soort, de laatvlieger vliegt later uit dan andere vleermuizen. Verder zijn er nog benamingen als bosvleermuis, watervleermuis, grootoorvleermuis. Een quiz over de herkomst van deze namen is bepaald geen uitdaging …

Echolocatie

Alle soorten maken gebruik van zogeheten echolocatie om hun voedsel te vinden: zij stoten voor de mens onhoorbare geluidjes uit waarmee zij in het donker, al vliegend, insecten kunnen opsporen en vangen. Vleermuisdeskundigen maken gebruik van een apparaatje waarmee deze geluiden worden omgezet naar een frequentie die wij kunnen horen. Zo'n apparaat heet een bat detector. Aan de hand van de verschillende frequenties die de diverse soorten uitstoten, kunnen de soorten herkend worden. Dit is bijzonder moeilijk en vergt veel oefening. Voor een leek klinken deze geluiden als plop plop plop of pwapperdepwapperdepwap, andere als tak tak tak.

Vleermuiswandeling
Het kan erg interessant zijn om eens met een deskundige, bijvoorbeeld van een werkgroep, mee op een vleermuiswandeling te gaan. Vooral op zomerdagen bij geleidelijke zonsondergang is nog lang het silhouet van de vleermuis te zien. In combinatie met de geluiden via de bat detector is dan goed waar te nemen hoe een vleermuis zijn prooi vangt. Het monotone 'tak tak tak' zal plots veranderen in 'trrrtrrrtrrrtrrr', op het moment dat de vleermuis in duikvlucht zijn staartvlieghuid als een soort vangnetje om een kever werpt.

Leefomgeving van de vleermuis

Er zijn gebouw bewonende soorten vleermuizen, maar ook soorten die in holle bomen leven. Geliefde plekken zijn ook kerkzolders en, voor het overwinteren, grotten. De soorten die op een mooie zomeravond boven de tuin of in de straat rondvliegen, zijn meestal de laatvlieger en de dwergvleermuis. Dat een groepje vleermuizen steevast op hetzelfde tijdstip in de tuin rondvliegt, wil niet zeggen dat deze vleermuizen in het bijbehorende huis wonen. Vleermuizen hebben namelijk diverse vliegroutes vanaf hun verblijfplaats naar hun jachtgebied. Deze kunnen gemakkelijk vijf kilometer uiteen liggen. Vanaf zonsondergang verlaten de vleermuizen hun verblijfplaats om voedsel te zoeken, om tegen zonsopkomst hun slaapplaatsje weer op te zoeken. In de winter, wanneer de temperatuur onder de 8 graden daalt, houden de vleermuizen een winterslaap. Als zij in deze periode verstoord worden, is de kans groot dat zij sterven.

Kolonie

De dieren leven in een kolonie. De vrouwtjes hebben hun eigen kraamkolonies, waar zij vanaf juni gezamenlijk de jongen grootbrengen. De moeders nemen hun jongen mee op hun buik wanneer zij op voedseljacht gaan. Worden zij te zwaar, dan blijven de jongen achter in de kolonie. Daar vinden de moeders hun eigen jong terug doordat zij het geluid dat het uitstoot herkennen. Als de jongen kunnen vliegen en zelfstandig voedsel gaan zoeken, gaat de kolonie uiteen.

Vleermuis gevonden: wat nu?

Net als wanneer een grote dikke spin ineens onder een kast vandaan komt, heeft de aanblik van een vleermuis aan het gordijn of, erger nog, rondfladderend in de slaapkamer of op de zolder, op veel mensen een angstaanjagend effect. Angst is absoluut overbodig. Het is echter wel heel belangrijk om een vleermuis met de nodige voorzichtigheid te benaderen. Niet omdat hij gevaarlijk is, maar omdat hij gemakkelijk beschadigd kan worden. Het beste is om de vleermuis zelf de gelegenheid te geven zijn weg naar buiten te zoeken. Doe daartoe tegen zonsondergang het licht uit, sluit de deur en zet het raam wijd open. De vleermuis zal enkele rondjes door de ruimte cirkelen. Dat is zijn manier om met behulp van zijn echolocatie de omgeving te verkennen. Al snel zal hij het open raam ontdekken en hierdoor naar buiten vliegen.

Veilig verwijderen van een vleermuis

Zit de vleermuis op een plek waar hij echt niet kan blijven tot zonsondergang, bijvoorbeeld omdat er andere dieren of kinderen in de ruimte zijn, dan kan een vleermuis heel voorzichtig met een potje afgedekt worden als hij stil zit. Let erop dat de opening ruimschoots groot genoeg is om over de vleermuis heen te passen. Met name de vlieghuid, maar ook het tere geraamte is bijzonder kwetsbaar voor beschadiging. Schuif vervolgens een stukje karton onder de opening van het potje. Nu kan de vleermuis veilig verwijderd worden. Zorg voor heel kleine gaatjes in het deksel, als het potje afgesloten wordt. Stop een vleermuis vooral niet in een hokje of een doos: elk gaatje waar een potlood tussen past, is ook groot genoeg voor de vleermuis om te ontsnappen. Bel direct een vleermuisdeskundige via de plaatselijke werkgroep, de gemeente of via de dierenambulance. Deze zal zo spoedig mogelijk komen om de vleermuis op te halen en kan ook direct nuttige tips en adviezen geven. Probeer nooit om vleermuizen te weren of uit te roeien. Het is niet alleen verboden maar ook zinloos. Deskundigen kunnen altijd helpen met het vinden van passende oplossingen.

Vleermuis vrijlaten
Wanneer het advies gegeven is om de vleermuis zelf vrij te laten, is het belangrijk dat het dier tot die tijd beschikt over wat water. Een vochtig plukje watten in een flessendopje is daarvoor heel geschikt. Houd ook rekening met de plaats waar de gevangen vleermuis op zijn vrijlating wacht: in de felle zon is uit den boze. Het beste is de pot of bak met de vleermuis, toegedekt met een oude handdoek, op een rustige plek te zetten. Een vleermuis zal normaliter pas bij zonsondergang actief worden, dus dat is hét moment om een dwaalgast vrij te laten. Houd er daarbij rekening mee dat een vleermuis een 'vrije val' moet kunnen maken om uit te vliegen. Leg het potje dus bij voorkeur dichtbij een boom of iets anders waarin hij zelf omhoog kan klimmen en open het daarna. Let erop dat er geen katten in de buurt kunnen komen. Het is bijzonder fascinerend om te zien hoe snel en behendig de vleermuis omhoog klautert. Schrik niet van de geluiden die hij maakt: een angstige vleermuis kan voor mensen-oren hoorbare kreetjes uitstoten en daarbij zijn bekje vol scherpe tandjes wijd openen. Hij zal niet bijten zolang hij niet wordt beetgepakt. De tandjes dienen uitsluitend om harde schildjes van insecten stuk te knabbelen.

Fabels over vleermuizen

Onjuiste informatie kan in algemene zin leiden tot onnodige angst en paniek. Dit is in het geval van de vleermuis niet anders. Sterker nog, vanwege de onzichtbaarheid van de dieren zijn zelfs deskundigen nog altijd zoekende naar meer informatie over hun leefwijze. En dat na vele jaren van onderzoek, een forse uitbreiding van het kennisnetwerk en grote investeringen in het verspreiden van correcte informatie en handelwijze ten aanzien van de kwetsbare dieren. Nog altijd doet een flink aantal fabels de ronde met betrekking tot vleermuizen:

Vleermuizen richten schade aan

In tegenstelling tot gewone muizen, knagen vleermuizen niet en zij bouwen geen nesten. Zij schuilen in bestaande holtes (spouw, gevelbetimmering, holle boom). Ze richten dan ook pertinent geen schade aan.

Vleermuizen veroorzaken overlast: ze zijn vies en ze stinken

Ook dit is een fabel. Vleermuizen maken nauwelijks geluid, stinken niet vanwege hun zeer droge ontlasting en vormen geen plaag, omdat zij vaak verhuizen en slecht één jong per jaar krijgen. Als een grote (kraam)kolonie in een bewoond huis verblijft, kan soms een krabbelend geluid gehoord worden. Ook de sociale geluidjes die zij maken vlak voor het uitvliegen, zijn hoorbaar voor oplettende mensen-oren. Binnen enkele weken zal de kolonie echter weer vertrokken zijn, namelijk zodra de jongen kunnen vliegen. Sporen van ontlasting kunnen worden aangetroffen bij de uitvliegopening. Deskundigen beschikken over diverse tips en maatregelen om dit te voorkomen, zodat mens en vleermuis probleemloos naast elkaar kunnen bestaan.

Vleermuizen kun je het beste verdelgen of verjagen

Vleermuizen zijn beschermd vanwege hun kwetsbaarheid. Verjagen of verdelgen is daarom strafbaar. Er geldt voor iedere inwoner een zorgplicht: wie redelijkerwijs kan weten dat er vleermuizen in de omgeving verblijven, dient te zorgen dat deze niet verstoord worden. Een vleermuisdeskundige inschakelen via gemeente, werkgroep of dierenambulance biedt uitkomst bij klachten, voorgenomen verbouwwerkzaamheden et cetera.

Vleermuizen vliegen in je haren

De kleine, nagenoeg blinde diertjes zijn zeer nauwkeurig en snel met het bepalen van hun locatie en die van voorwerpen. Soms kan het lijken of ze recht op je af vliegen, in werkelijkheid zullen ze uitsluitend jouw positie bepalen zodat ze juist niet tegen je aanvliegen. Vleermuizen vallen geen mensen of dieren aan, ze zullen elke aanvaring proberen te vermijden. Ze zijn echter ook niet angstig, wat verklaart waarom ze wel dicht in je buurt durven komen.

Vleermuizen zijn hondsdol en brengen ziektes over

Er zijn in Nederland slechts twee soorten vleermuizen waarbij bij hoge uitzondering rabiës kan worden aangetroffen. Andere ziekten, zoals Corona virussen, worden alleen in het buitenland in verband gebracht met vleermuizen en komen in Nederland NIET voor. Het is echter nooit verstandig om een vleermuis of zijn ontlasting met blote handen aan te raken of hem beet te pakken (niet anders dan bijvoorbeeld bij paddenstoelen of andere in het wild levende dieren). Een met rabiës besmette vleermuis wordt nooit dol. Hij zal juist versuft raken en kan daardoor op plaatsen gevonden worden waar een vleermuis normaal niet verblijft. Vind je dus op klaarlichte dag een vleermuis op de grond, dan is dat typisch een teken dat er iets mis is.

Vleermuizen kun je buiten houden door gaten dicht te stoppen

Elk gaatje waar een potlood tussen past, is groot genoeg voor een vleermuis. Het is dus vrijwel onmogelijk vleermuizen te weren. Zou dit al lukken, dan kunnen ouders onbedoeld van hun jongen gescheiden worden. Daardoor sterven de jongen (wat zal gaan stinken) en zullen de ouders er alles aan doen om via een andere weg bij hun jongen te komen. Misschien wel via jouw slaapkamer of een andere ruimte in huis. Meer overlast dus, in plaats van minder. Een deskundige kan de situatie ter plaatse beoordelen en helpen om de meest passende oplossing te vinden.