De bruine rat in het wild

De bruine rat wordt gezien als een rat die op straat leeft, ook wel bekend als de rioolrat. Omdat hij graag leeft in een vochtige en niet te warme omgeving, leeft hij vaak waar ook mensen leven, waardoor hij afhankelijk is van de mensen. Hij leeft daarom graag in schuurtjes, vuilnisbelten en stadsgebieden, waaronder dus in het riool. Daarom wordt deze rat ook wel de rioolrat genoemd. De bruine rat is niet de overbrenger van de pest en heeft deze ziekte zelfs verdreven.

Oorsprong

De bruine rat, ook wel “rattus norvegicus” genoemd, valt onder de zoogdieren en behoort tot de orde van de knaagdieren en het geslacht “rattus”. Deze rat kent vele andere benamingen zoals: rioolrat, waterrat, stadrat of Noorse rat. De wetenschappelijke naam “norvegicus” betekent “Noors”. Dit zegt niets over de oorsprong van deze rat. Mogelijk komt de benaming omdat Noorse onderzoekers voor het eerst zijn begonnen met onderzoeken naar dit dier. In 1769 werd deze benaming al aan het dier gegeven, terwijl de bruine rat pas in 1790 voor het eerst in Noorwegen werd waargenomen. Dit zoogdier komt bijna over de hele wereld voor. Vermoedelijk komt hij oorspronkelijk uit Noord-China vandaan.

De komst naar Europa

Aan het einde van de Middeleeuwen kwam de bruine rat in Europa terecht. De verspreiding naar andere continenten zoals Europa, is mogelijk geworden door de scheepvaart. De rat kwam als verstekeling mee aan boord van het schip. De bruine rat is tegenwoordig bijna op de hele wereld te vinden, behalve in enkele (sub)tropische gebieden omdat de concurrentie met andere knaagdieren te groot is. In te koude streken zoals Antarctica komt hij ook niet voor.

Het uiterlijk

Deze rat is een van de grotere soorten die onder het geslacht “rattus” vallen. Er is een exemplaar bekend die 794 gram woog. De mannetjes zijn groter dan de vrouwtjes. Bij het mannetje zijn de geslachtsdelen goed te herkennen. De staart is bijna kaal en is niet langer dat het lichaam zelf. De staart bevat 160 tot 190 ringen. De oren zijn licht behaard en de vacht is grijsbruin van kleur en is ruig. Aan de buikzijde is de vacht lichtgrijs van kleur. In de natuur komen verschillende variaties voor, variërend van zwart tot bruin. Soms bevat de borst een witte vlek. Zijn snuit is kort en is stevig van bouw.

Bruine ratten verdreven zwarte ratten

Voordat de bruine rat in Europa kwam, leefde de zwarte rat hier volop. Doordat de bruine rat beter in staat was zich aan te passen aan het klimaat ontstond er een hevige concurrentiestrijd tussen de zwarte en bruine rat. De zwarte rat werd verdreven en komt nu bijna niet meer voor in Nederland. Als er een rat in de natuur wordt waargenomen, zal dit bijna altijd gaan om de bruine rat. De zwarte rat droeg vlooien bij zich die vroeger de ziekte de pest verspreidde. De bruine rat doet dit nagenoeg niet, waardoor er door de komst van de bruine rat de pest een halt werd toegeroepen.

Leefgebied

De bruine rat leeft het liefst in een vochtige en niet te warme omgeving. Hij leeft daarom graag in kelders, schuren, stallen, vuilnisbelten of in graan- en houtopslagplaatsen. Ook is hij te vinden aan de rand van sloten en dijken of in de buurt van riolen. Hij kan holen graven of holtes opzoeken als verblijfsplaats. Een bruine rat kan de zomer doorbrengen bij de slootkant en in de koude wintermaanden naar de warmte van de huizen trekken. Er komen ook ratten voor in onbewoonde gebieden. Het territorium is meestal niet ver van de voedselbron af. Als de rat actief is, kan hij enkele kilometers afleggen op een nacht. Ook is deze rat een goede zwemmer.

Nachtdieren

De bruine rat is vooral ’s nachts actief en dit doet hij in twee piekuren. Hij begint enkele uren na zonsondergang actief te worden en de andere piek is enkele uren voor zonsopgang. In sommige gevallen zullen ze overdag ook gezien worden. Dit komt voor als er ’s nachts geen voedsel is gevonden. Dit kan komen door allerlei oorzaken zoals voedselschaarste door overbevolking of doordat de rat ondergeschikt is aan andere ratten.

Voedsel

De bruine rat is een alleseter. Hij eet gevarieerd zoals: graan, zaden, slakken, larven, kikkers, kleine zoogdieren en eieren. Het voedsel is rijk aan eiwit en zetmeel. Verder knaagt hij aan botten en in geval van een tekort aan eiwit komt kannibalisme voor. Sommige bruine ratten leggen een voedselvoorraad aan. Dit komt vooral voor bij ondergeschikte ratten en zogende vrouwtjes.

Sociaal gedrag

Ze leven in kleine sociale groepen die bestaan uit een dominant mannetje, een harem met vrouwtjes en ondergeschikte mannetjes. De groepjes kunnen zich samenvoegen en grotere kolonies vormen. De bruine rat is een intelligent en sociaal dier en kan zich goed aanpassen. De ratten uit dezelfde groep leven vreedzaam naast elkaar. Het mannetje zal een vreemde rat verjagen en soms zelfs doden. Er is een hiërarchie in de groep die bepaalt welke rat er mag paren of mag eten. De ratten kunnen met elkaar communiceren. Dit doen ze via piepen, fluiten en gillende geluiden.

Voortplanting

Als de temperatuur goed is en er genoeg voedsel is, zal de bruine rat zich het hele jaar door voortplanten. De draagtijd van een rat is tussen de 20 en 23 dagen waarbij er soms wel tot 15 jongen geboren worden. Meestal krijgt ze tussen de 7 en 9 jongen. Een vrouwtje kan wel 5 keer per jaar werpen. De jonge rat wordt blind en naakt geboren. Na een week tot 10 dagen gaan de ogen open en zijn ze volledig behaard. Alleen het vrouwtje verzorgt de jongen. Ze zal indringers verjagen en haar jongen weer ophalen als deze het nest verlaten. Na ongeveer 21 dagen zijn de jongen groot genoeg om zelfstandig te leven. Na 4 tot 5 weken is de rat al geslachtsrijp. In het wild wordt de rat ongeveer 3 jaar of ouder. Dit is afhankelijk van de genen, voedselkwaliteit en geslacht. Een vrouwtje wordt meestal ouder dan een mannetje.

Overbrengen van ziekten

Bij een bruine rat wordt vaak gedacht dat het overbrengers zijn van ziekten. In de westerse wereld valt het wel mee omdat de hygiëne is verbeterd, maar in de derde wereld is de rat nog steeds een belangrijke overbrenger van ziekten. Het gaat om de ziekten zoals: ziekte van Weil, hantavirus, tularemie en rattenbeetkoorts. De ziekte van Weil komt nog wel voor in Nederland, hoewel de kans dit op te lopen vrij klein is.

De rat als huisdier

De tamme rat is een populair huisdier geworden. Ze zijn erg aanhankelijk en kunnen door hun intelligentie erg tam worden. De levensverwachting van een tamme rat is maar kort. Er zijn veel ratten die niet ouder worden dan 2 jaar. Een enkeling haalt de 3 jaar. Ze zijn erg vatbaar voor kanker en luchtwegproblemen. De tamme rat stamt af van de laboratoriumrat, die genetische kenmerken heeft voor de aanleg van kanker. Tegenwoordig zijn er ook speciale fokprogramma’s om deze kenmerken eruit te fokken. Verder is het erg belangrijk om een rat niet alleen te houden. Het is een sociaal dier die zonder minstens één soortgenoot gedragsstoornissen zal ontwikkelen, of agressief of depressief zal worden. Het is aan te bevelen de rat aan te schaffen via een goede fokker omdat inteelt veel voorkomt bij dierenwinkels en dat geeft allerlei nare gezondheidsklachten.

Lees verder

• De tamme rat als huisdier: hoe omgaan met ouder wordende rat
• De Husky rat: een tamme rat met grijs en witte tekening
• Ziekten bij de tamme rat: hoe te herkennen?