Is de Papaver somniferum of slaapbol verslavend?

Bijna een must in een grote tuin. Een plant met prachtige bladeren en wanneer de plant bloeit een grote, prachtige bloem. Zelfs na de bloei een waardevolle sierwaarde voor de tuin want de doosvruchten zijn schitterend om te zien. De slaapbol of Papaver somniferum. Juist de dikke en ronde doosvrucht heeft gezorgd voor de Nederlandse naam. Wanneer de doosvrucht beschadigd wordt, komt er melksap vrij die werd gebruikt in de pap van kinderen om ze te laten slapen. Ook wordt uit het gedroogde melksap van de zaadbol opium gewonnen.

• De Papaver somniferum
• Beschrijving blad
• Beschrijving bloem
• De zaadbol
• Vergiftigingsverschijnselen

De Papaver somniferum

De slaapbol of bolpapaver (Papaver somniferum) is een eenjarige plant die tot de papaverfamilie (Papaveraceae) behoort. De slaapbol (Papaver somniferum) komt van oorsprong uit de Balkanlanden, Midden-oosten, Azië en Zuid-Europa, maar heeft zich in de 17de eeuw verspreid naar Nederland. Meegenomen door de V.O.C. (de Verenigde Oost-Indische Compagnie) die 'amphioen' opium noemden. Familie in Nederland van de slaapbol (Papaver somniferum):

• Ruige klaproos - Papaverargemone
• Donzige klapproos - Papaver atlanticum
• Bleke klaproos - Papaver dubium
• Reuzen klaproos - Papaver orientale
• Grote klaproos - Papaver rhoeas

De opiumpapaver

De slaapbol (Papaver somniferum) is de opiumpapaver die wordt gekweekt om het melksap. Het melksap bevat ongeveer 10% opium. Deze plant wordt ongeveer een meter hoog. De opiumwet (lijst 1) in Nederland zegt over veel middelen (waaronder opium) dat het verboden is om opium:

• binnen of buiten het grondgebied van Nederland te brengen,
• te bereiden, te bewerken, te verwerken, te verkopen, af te leveren, te verstrekken of te vervoeren,
• aanwezig te hebben en
• te maken.

Maar in het Nederlandse klimaat is het narcotische gehalte laag, daardoor is het legaal om deze plant te kweken. Wel zijn alle delen van de plant giftig, met uitzondering van de zaden.

Beschrijving blad

De slaapbol is een winterharde eenjarige plant. De zaailingen maken voor de winter een penwortel en een bladrozet en zijn redelijk winterhard. In de herfst sterven ze bovengronds af en in de lente erop volgend, wordt er nieuw blad gemaakt. In dit opzicht lijken ze dus op tweejarigen. Toch is er een belangrijk verschil met de tweejarige planten want winterannuellen kunnen ook in de lente, in de volle grond gezaaid worden. Mooie, grote, grijsblauwe en grof gezaagde bladeren die een prachtig accent aan de tuin gegeven. De bladeren zijn stengelomvattend. Houd er wel rekening mee dat de onderste bladeren veel ruimte nodig hebben. De ronde, rechtopstaande en blauwgroene stengel wordt ongeveer 1 meter hoog.

Beschrijving bloem

De knoppen met kelkbladeren hangen net als bij andere papaversoorten eerst naar beneden en richten zich later op de stengel als alleenstaande bloem. De tweeslachtige bloemen (vrouwelijke en mannelijke geslachtsorganen hebbend) hebben vier rode bloembladeren. Ook kunnen de bloembladeren wit zijn of bleekpaars met aan de voet een paars tot zwarte vlek. De prachtige bloemen kunnen wel tot 6 tot 12 centimeter groot worden. Ook als met ander papaversoorten zullen ze niet lang bloeien. De bloemstelen en kelken zijn min of meer met afstaande borstels bezet en bloeien in juni tot en met augustus. De bloemen van de slaapbol bevatten geen nectar en ze geuren ook niet, maar de bloemen bevatten veel stuifmeel en veel maar bijen, hommels en zweefvliegen komen op de stuifmeel van de ontelbare meeldraden. Als een ring staan de lichtere meeldraden, in het midden van de bloem rondom het vruchtbeginsel. De stempelschijf is 10-15-stralig, de doosvrucht bijna bolrond en onbehaard.

De zaadbol

Na de bloei blijft het vruchtbeginsel staan en vormen grote zaadbollen. De onrijpe zaadbol is doortrokken met melksap. Melksap als de bron van het verdovende middel opium. Opium houdend melksap met alkaloïden (sterk werkende stikstofhoudende plantenbestanddelen, in kleine dosis als geneesmiddel verstrekt) waaruit vervolgens morfine, heroïne, codeïne en andere medicijnen gemaakt van worden. Wanneer de zaadbol aan het verkleuren is dan rijpen de zaden. Je kunt ze horen rammelen in de zaadbol. Wanneer er gaten komen onder de stempelschijf (het deksel gaat omhoog) kan het zaad zich door de wind uitzaaien. Ook kan het zaad verzameld worden en gezaaid worden op wenselijke plekken. Of de honderden, niet giftige, met nagenoeg 0% van de narcotische waarde, zwartblauwe zaadjes kunnen worden verzameld. Zaden die worden gebruikt in de keuken.

Gebruik zaad

Al heel lang wordt de olie bij de eerste persing van het zaad gebruikt als spijsolie en bij de tweede persing is het een olie die gebruikt wordt in de zeep- en verfindustrie. De rijpe zaden worden eveneens gebruikt als maanzaad. Maanzaad wat in gebak verwerkt wordt en op brood onder andere. Al van oudsher worden de doosvruchten gebruikt om hoestsiropen te maken en een aftreksel van de doosvruchten geeft een slaapmiddel. Vandaar de naam slaapbol. De slaapbol heeft dus zeer veel goed kanten maar helaas ook de verslavende effecten van de opium. Deze worden nog versterkt door de chemische bewerking van opium tot heroïne.

Geen natuurlijk heroïne

Heroïne zit dus van nature niet in de papaver. De plant is geneeskrachtig maar ernstig verslavend. Papavers voor de opiumwinning worden vooral gekweekt in Afghanistan, Pakistan, Iran, landen van de Gouden Driehoek (o.a. Myanmar, Thailand en Laos), Mexico en Colombia.

Vergiftigingsverschijnselen

De plant is giftig en niet geschikt in de tuin wanneer er kinderen of dieren bij kunnen komen. Bij inname kan het al snel vergiftigingsverschijnselen geven. Vergiftigingsverschijnselen als:

• vernauwing van de pupillen
• langzame ademhaling (2 tot 4 maal ademen per minuut)
• huidverkleuringen
• blauwe lippen
• verdoving
• gevoelloosheid
• misselijkheid, braken en hoofdpijn

Weetje

• De klaproos heet in het Duits 'Mohn' wat 'maan' betekent en vandaar het woord maanzaad. 'Mohn' komt van een veel ouder woord dat papaver betekent! Een oudere Nederlandse naam voor de slaapbol is ook 'maankop'. Somnus is het Latijnse woord voor slaap. De pap die kleine kinderen deed inslapen van het sap van de Papaver.
• De slaapbol is de waardplant voor de groene stinkwants.