Het bioom: Loofbos en naaldbos - klimaat, ligging en bodem

Ongeveer 30% van het totale aardoppervlak bestaat uit bos, waarbij het begrip bos in dit geval betekent dat de vegetatie in een bepaald gebied voornamelijk uit bomen bestaat. Ondanks dat deze bossen op het oog allemaal verschillend lijken, hebben ze toch meerdere gezamenlijke kenmerken wat maakt dat we verschillende soorten bos kunnen onderscheiden. Met name het soort vegetatie dat in een bos groeit is hierbij van belang en aan de hand van deze criteria onderscheidt men - in de ecologie - het bioom loofbos en het bioom naaldbos.

Inhoud

• Het bioom: Loofbos
• De lagen van het loofbos
• Het bioom: Naaldbos
• De lagen van het naaldbos

Het bioom: Loofbos

In de ecologie worden alle bossen die voor het grootste deel uit loofverliezende (en/of bladverliezende) bomen en struiken bestaan tot het bioom loofbos gerekend. De bomen en struiken dienen hierbij bladvormige bladeren te hebben en geen naalden zoals bijvoorbeeld in een naaldbos het geval is. Het bioom loofbos beslaat zo'n 5% van het totale aardoppervlak en wordt - in tegenstelling tot het bioom tropisch bos - niet door de mens bedreigt. De loofbossen op aarde behoren niet tot het oerwoud, wat betekent dat de mens het loofbos in meer of mindere mate heeft beïnvloed.

Ligging

Oorspronkelijk komen loofbossen alleen voor op het noordelijk halfrond en zijn veelal gelegen op de continenten Noord-Amerika, Europa en Azië. In Europa vindt men loofbossen in Noordwest-, centraal- en Oost-Europa. In Noord-Amerika vindt men loofbossen in het oosten van de Verenigde Staten en in Azië zijn loofbossen gelegen in de landen Korea en Japan en in het noorden van China en het oosten van Rusland. In zuidelijk Chili vindt men het enige (gematigde) loofverliezende bos van het zuidelijk halfrond.

Klimaat

Loofbossen groeien met name in gebieden waar een duidelijke seizoenswisseling plaats vindt en waar geen extreme temperaturen voorkomen. Dus geen extreem warme zomers of extreem koude winters. Daarnaast moet het ook het gehele jaar door regenen willen de struiken en bomen in een loofbos kunnen overleven. Een loofbos kent, onder invloed van de seizoenen, een groeiperiode van vier tot zes maanden.

Bodem

De bodem van een loofbos is zeer voedselrijk omdat de struiken en bomen aan het einde van zomer, gedurende de herfst en aan het begin van de winter, hun bladeren verliezen. Zodra de bladeren de bodem van het bos hebben bereikt gaan de schimmels en bacteriën aan het werk om de bladeren af te breken tot een voedselrijke humuslaag. De invloed van de seizoenen - en de daarbij behorende temperatuurwisselingen - zorgen ervoor dat het voedsel vervolgens in geleidelijk tempo weer door de struiken en bomen wordt opgenomen.

Kenmerken van het loofbos

Ondanks dat de loofbossen veelal verschillen van uiterlijk, hebben ze toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Zo bestaat het grootste deel van de vegetatie in een loofbos uit loofbomen, aangevuld met enkele kleine(re) struiken en kruidachtige planten. Aangezien de bomen in een loofbos redelijk dicht op elkaar staan kan het zonlicht de grond maar moeilijk bereiken en de struiken en kruiden groeien dan ook vooral aan het einde van de winter en aan het begin van de lente, als de bomen nog niet vol in blad staan en het zonlicht blokkeren. Naarmate er meer bladeren aan de bomen komen sterven de struiken en kruidachtige planten uit om het volgend seizoen weer tot leven te komen.

De lagen van het loofbos

Vrijwel ieder bos op aarde bestaat uit zogenaamde lagen (ook wel verdiepingen of etages genoemd) en het loofbos is hier geen uitzondering op. In een loofbos onderscheidt men vijf lagen (verdiepingen) die niet altijd even gemakkelijk te herkennen zijn. De eerste laag van het loofbos wordt gevormd door het strooisel dat is gelegen op de bosbodem. Het strooisel bestaat uit afgevallen takken en bladeren en wordt door de schimmels en bacteriën die in de grond leven omgezet tot een voedselrijke humuslaag. Vlak boven de strooisellaag bevindt zich de twee laag, die de moslaag wordt genoemd. De moslaag is slechts enkele centimeters hoog en makkelijk over het hoofd te zien. Zoals het woord al doet vermoeden groeien in de moslaag diverse soorten mossen, maar ook paddenstoelen gedijen goed op deze vochtige laag. Na de moslaag volgt de kruidlaag welke wordt gevormd door diverse soorten varens en kruidachtige planten (kortweg kruiden genoemd) zoals de bosbes. Na de kruidlaag komt de struiklaag waartoe de struiken en de (nog) niet volgroeide bomen behoren en de laatste laag in het loofbos wordt gevormd door de boomlaag. De boomlaag wordt ook wel de bladerenkroon genoemd en deze wordt gevormd door de toppen van de (volgroeide) bomen.

Dierenleven

In een loofbos leeft een flinke verscheidenheid aan dieren waarbij vele dieren een specifieke laag bewonen. Zo leven in het strooisel en de moslaag voornamelijk kleine insecten, ongewervelde dieren (worm) en kleine knaagdieren (muis). Vindt men in de kruid- en struiklaag voornamelijk zoogdieren, zowel planteneters zoals het hert, alleseters zoals het wilde zwijn en vleeseters zoals de wilde kat. En in de boomlaag leven naast insecten ook vogels en kleine knaagdieren zoals eekhoorns.

Het bioom: Naaldbos

In de ecologie worden alle bossen die voor het grootste deel uit naaldbomen bestaan tot het bioom naaldbos gerekend. De bomen die in een naaldbos groeien hebben overwegend naaldvormige bladeren en slaan hun zaden op in zogenaamde kegels. Een goed voorbeeld van zo'n zaadkegel is een dennenappel. De bomen in een naaldbos staan vrij dicht op elkaar waardoor de ondergroei in een naaldbos een stuk armer is dan de ondergroei in bijvoorbeeld een loofbos. Het merendeel van de naaldbossen die vandaag de dag op aarde voorkomen zijn; of in zijn geheel door de mens aangeplant of in grote mate door de mens beïnvloed en kunnen daarom niet tot de wildernis (ook wel het oerbos genoemd) worden gerekend.

Ligging

Naaldbossen komen van nature alleen voor in het noorden van de continenten Amerika, Azië en Europa, maar zijn door de mens aangeplant in grote delen van midden Europa. Mede omdat de naaldbomen bestand zijn tegen extreem lage temperaturen groeien ze op alle plekken op aarde die te koud zijn voor een loofbos en vormen hierdoor de grootste plantenformatie ter wereld. In grote delen van Siberië, Canada en Scandinavië functioneren de naaldbossen als een natuurlijke overgang tussen die gebieden die te koud zijn voor bomen om te groeien en het gebied waar boomgroei mogelijk is en worden in dat geval ook wel taiga genoemd.

Loofbossen in Nederland

Nederland behoort niet tot dat deel van Europa waar naaldbossen van nature voorkomen en alle naaldbossen die in Nederland zijn gelegen, zijn dan ook door de mens aangeplant. Met name aan het eind van de negentiende eeuw werden er op de Veluwe, Noord-Brabant en Drenthe diverse naaldbossen aangeplant om zandverstuiving op een natuurlijke manier tegen te gaan. En aan het begin van de twintigste eeuw werden er diverse naaldbossen aangeplant om hout te leveren voor de mijnbouw in Limburg. De soorten naaldbomen die in de Nederlandse naaldbossen staan, zijn dan ook allemaal soorten die hier van nature niet voorkomen.

Klimaat

Naaldbossen groeien met name in die delen van de wereld die te maken hebben met een subarctisch klimaat. Dit klimaat wordt gekenmerkt door korte, maar warme zomers en lange, zeer koude winters. Gedurende de zomermaanden, die minimaal één en maximaal drie maanden duurt, zijn temperaturen van 30°C eerder regel dan uitzondering, terwijl in de wintermaanden met gemak temperaturen van -40°C worden gehaald. De hoeveelheid neerslag bedraagt in een jaar vaak tussen de 350 en 500 millimeter per jaar en valt voornamelijk aan het einde van de zomer. Naaldbossen gedijen overigens ook prima in een warmer klimaat - met name als de bodem niet voedzaam genoeg is voor loofbos - maar komen daar van nature niet voor.

Bodem

De bodem in een naaldbos is arm aan voedingsstoffen en heeft een redelijk hoge zuurgraad. Zowel het gebrek aan voedingsstoffen als de hoge zuurgraad worden veroorzaakt door de vele afgevallen naalden die een dikke laag op de bosbodem vormen. De taaie naalden zijn voor de schimmels en bacteriën moeilijk om te zetten in humus en de humuslaag die ze uiteindelijk weten te vormen is zeer zuur door de hoge zuurgraad van de naalden. De zure, voedselarme grond maakt het voor andere planten, struiken en bomen moeilijk om in een naaldbos te overleven en naast verschillende soorten naaldbomen groeien er vrijwel alleen enkele soorten mos in een naaldbos.

Kenmerken van het naaldbos

Ondanks dat de manier waarop naaldbomen groeien en de hoogte die ze kunnen bereiken per soort verschillend is hebben (de natuurlijke) naaldbossen in het algemeen een gemeenschappelijk kenmerk. Naaldbossen bestaan in de basis veelal uit vier soorten naaldbomen; de fijnspar (Picea), de den (Pinus), de zilverspar (Abies) en de lariks (Larix) en worden meestal aangevuld door loofverliezende bomen zoals de els (Alnus), de berk (Betula) en de populier (Populus). Van een afstand valt vooral op dat de bomen in een naaldbos dicht bij elkaar staan en verschillende hoogte bereiken. Zo bereikt de fijnspar (Picea) een gemiddelde hoogte van 30 meter maar haalt de reuzensequoia (Sequoia gigantea) met gemak een hoogte van 70 meter.

De lagen van het naaldbos

Een naaldbos is opgebouwd uit verschillende lagen (ook wel etages en/of verdiepingen genoemd), al zijn deze lagen niet altijd even goed of makkelijk van elkaar te onderscheiden. Beginnend bij de bodem van het naaldbos vinden we daar de eerste laag, het strooisel. Het strooisel is een dik tapijt dat bestaat uit afgevallen naalden en takken. Net boven het strooisel is de tweede laag gelegen, de moslaag. In de moslaag groeien verschillende soorten mos en paddenstoelen die goed bestand zijn tegen de zure ondergrond. Boven de moslaag bevindt zich de kruidlaag, welke bestaat uit enkele grassen en kruidachtige planten..Maar deze laag is over het algemeen zeer dun begroeid aangezien het zonlicht de kruidachtigen maar moeilijk kan bereiken. Na de kruidlaag volgt de boomlaag welke wordt gevormd door de toppen van de bomen. De boomlaag wordt ook wel de 'bladerenkroon' genoemd, maar voor een naaldbos is deze benaming wat misleidend.

Dierenleven

Naast een enorme verscheidenheid aan (naald)bomen treft men in een (oorspronkelijk) naaldbos ook een enorme verscheidenheid aan dieren aan. Zo leven er in het strooisel vele insecten, ongewervelde - en kleine zoogdieren zoals marters. In de mos- en kruidlaag leven diverse grote planteneters zoals elanden en kariboes die in de winter overigens in leven blijven door de korstmossen van de bomen te schrapen. En daarnaast treft men hier ook nog diverse roofdieren aan zoals beren, wolven en/of lynxen. In de boomlaag leven naast insecten en vogels ook nog kleine zoogdieren zoals de eekhoorn.